బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
షష్ఠోఽధ్యాయఃద్వితీయం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
స హోవాచ విజ్ఞాయతే హాస్తి హిరణ్యస్యాపాత్తం గోఅశ్వానాం దాసీనాం ప్రవారాణాం పరిదానస్య మా నో భవాన్బహోరనన్తస్యాపర్యన్తస్యాభ్యవదాన్యో భూదితి స వై గౌతమ తీర్థేనేచ్ఛాసా ఇత్యుపైమ్యహం భవన్తమితి వాచా హ స్మైవ పూర్వ ఉపయన్తి స హోపాయనకీర్త్యోవాస ॥ ౭ ॥
స హోవాచ గౌతమః — భవతాపి విజ్ఞాయతే హ మమాస్తి సః ; న తేన ప్రార్థితేన కృత్యం మమ, యం త్వం దిత్ససి మానుషం వరమ్ ; యస్మాత్ మమాప్యస్తి హిరణ్యస్య ప్రభూతస్య అపాత్తం ప్రాప్తమ్ ; గోఅశ్వానామ్ అపాత్తమస్తీతి సర్వత్రానుషఙ్గః ; దాసీనామ్ , ప్రవారాణాం పరివారాణామ్ , పరిధానస్య చ ; న చ యత్ మమ విద్యమానమ్ , తత్ త్వత్తః ప్రార్థనీయమ్ , త్వయా వా దేయమ్ ; ప్రతిజ్ఞాతశ్చ వరః త్వయా ; త్వమేవ జానీషే, యదత్ర యుక్తమ్ , ప్రతిజ్ఞా రక్షణీయా తవేతి ; మమ పునః అయమభిప్రాయః — మా భూత్ నః అస్మాన్ అభి, అస్మానేవ కేవలాన్ప్రతి, భవాన్ సర్వత్ర వదాన్యో భూత్వా, అవదాన్యో మా భూత్ కదర్యో మా భూదిత్యర్థః ; బహోః ప్రభూతస్య, అనన్తస్య అనన్తఫలస్యేత్యేతత్ , అపర్యన్తస్య అపరిసమాప్తికస్య పుత్రపౌత్రాదిగామికస్యేత్యేతత్ , ఈదృశస్య విత్తస్య, మాం ప్రత్యేవ కేవలమ్ అదాతా మా భూద్భవాన్ ; న చ అన్యత్ర అదేయమస్తి భవతః । ఎవముక్త ఆహ — స త్వం వై హే గౌతమ తీర్థేన న్యాయేన శాస్త్రవిహితేన విద్యాం మత్తః ఇచ్ఛాసై ఇచ్ఛ అన్వాప్తుమ్ ; ఇత్యుక్తో గౌతమ ఆహ — ఉపైమి ఉపగచ్ఛామి శిష్యత్వేన అహం భవన్తమితి । వాచా హ స్మైవ కిల పూర్వే బ్రాహ్మణాః క్షత్త్రియాన్ విద్యార్థినః సన్తః వైశ్యాన్వా, క్షత్త్రియా వా వైశ్యాన్ ఆపది ఉపయన్తి శిష్యవృత్త్యా హి ఉపగచ్ఛన్తి, న ఉపాయనశుశ్రూషాదిభిః ; అతః స గౌతమః హ ఉపాయనకీర్త్యా ఉపగమనకీర్తనమాత్రేణైవ ఉవాస ఉషితవాన్ , న ఉపాయనం చకార ॥

మమాస్తి స ఇతి యదుక్తం తదుపపాదయతి —

యస్మాదిత్యాదినా ।

న చ యన్మమేత్యత్ర తస్మాదితి పఠితవ్యమ్ ।

కిం తర్హి మయా కర్తవ్యమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

ప్రతిజ్ఞాతశ్చేతి ।

యత్తవాభిప్రేతం తదహం న కరోమీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

మమేతి ।

మా భూదిత్యన్వయం దర్శయన్ప్రతీకమాదాయ వ్యాచష్టే —

నోఽస్మానితి ।

వదన్త్యో దానశీలో విభవే సత్యదాతా కదర్య ఇతి భేదః ।

పరిశిష్టం భాగం వ్యాకుర్వన్వాక్యార్థమాహ —

బహోరిత్యాదినా ।

మాం ప్రత్యేవేతి నియమస్య కృత్యం దర్శయతి —

న చేతి ।

కోఽసౌ న్యాయస్తత్రాఽఽహ —

శాస్త్రేతి ।

ఉపసదనవాక్యం శాస్త్రమిత్యుచ్యతే ।

గౌతమో రాజానం ప్రతి శిష్యత్వవృత్తిం కుర్వాణః శాస్త్రార్థవిరోధమాచరతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

వాచా హేతి ।

ఆపది సమాదధికాద్వా విద్యాప్రాప్త్యసంభవావస్థాయామిత్యర్థః । ఉపనయనముపగమనం పదోపసర్పణమితి యావత్ ॥౭॥