బ్రాహ్మణాన్తరమావతార్య సంగతిమాహ —
స య ఇతి ।
తత్రేతి నిర్ధారణే సప్తమీ ।
కథం తర్హి విత్తోపార్జనం సంభవతి తత్రాఽఽహ —
తచ్చేతి ।
తదర్థం విత్తసిద్ధ్యర్థమితి యావత్ ।
నను మహత్త్వసిద్ధ్యర్థమిదం కర్మాఽఽరభ్యతే మహత్ప్రాప్నుయామితి శ్రుతేస్తత్కథమన్యథా ప్రతిజ్ఞాతమితి శఙ్కతే —
మహత్త్వేతి ।
పరిహరతి —
మహత్త్వే చేతి ।
ఉక్తేఽర్థే శ్రుత్యక్షరాణి యోజయతి —
తదుచ్యత ఇత్యాదినా ।
స యో విత్తార్థీ కామయేత తస్యేదం కర్మేతి శేషః ।
యస్య కస్యచిద్విత్తార్థినస్తర్హీదం కర్మ స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
కర్మణ్యధికృత ఇతి ।
తత్ర విత్తార్థిని పుంసీతి యావత్ । ఉపసదో నామేష్టివిశేషాః । జ్యోతిష్టోమే ప్రవర్గ్యాహస్త్వితి శేషః ।
కిం పునస్తాసు వ్రతమితి తదాహ —
తత్ర చేతి ।
యదుపసత్సు స్తనోపచయాపచయాభ్యాం పయోభక్షణం యజమానస్య ప్రసిద్ధం తదత్రోపసద్వ్రతమిత్యర్థః ।
ప్రకృతేఽపి తర్హి స్తనోపచయాపచయాభ్యాం పయోభక్షణం స్యాదితి చేన్నేత్యాహ —
అత్ర చేతి ।
మన్థాఖ్యం కర్మ సప్తమ్యర్థః । తత్కర్మేత్యుపసద్రూపకర్మోక్తిః ।
కేవలమిత్యస్యైవార్థమాహ —
ఇతి కర్తవ్యతాశూన్యమితి ।
సమాసాన్తరమాశ్రిత్య శఙ్కతే —
నన్వితి ।
కర్మధారయరూపం సమాసవాక్యం తదిత్యుక్తమ్ ।
మన్థాఖ్యస్య కర్మణః స్మార్తత్వాదత్ర శ్రుత్యుక్తానాముపసదాముపసంగ్రహాభావాన్న కర్మధారయః సిధ్యతీత్యుత్తరమాహ —
ఉచ్యత ఇతి ।
మన్థకర్మణః స్మార్తత్వమాక్షిపతి —
నన్వితి ।
పరిసమూహనపరిలేపనాగ్న్యుపసమాధానాదేః స్మార్తార్థస్యాత్రోచ్యమానత్వాదియం శ్రుతిః స్మృత్యనువాదినీ యుక్తా । తథా చైతత్కర్మ భవత్యేవ స్మార్తమితి పరిహరతి —
స్మృతీతి ।
నను శ్రుతేర్న స్మృత్యనువాదినీత్వం వైపరీత్యాదతో భవతీదం శ్రౌతమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
శ్రౌతత్వే హీతి ।
యదీదం కర్మ శ్రౌతం తదా జ్యోతిష్టోమేనాస్య ప్రకృతివికృతిభావః స్యాత్ । సమగ్రాఙ్గసంయుక్తా ప్రకృతిర్వికలాఙ్గసంయుక్తా చ వికృతిః । ప్రకృతివికృతిభావే చ వికృతికర్మణః ప్రాకృతధర్మగ్రాహిత్వాదుపసద ఎవ వ్రతమితి విగృహ్య సర్వమితికర్తవ్యతారూపం శక్యం గ్రహీతుం న చాత్ర శ్రౌతత్వమస్తి పరిలేపనాదిసంబన్ధాత్ । న చ పూర్వభావిన్యాః శ్రుతేరుత్తరభావిస్మృత్యనువాదిత్వాసిద్ధిస్తస్యాస్త్రైకాల్యవిషయత్వాభ్యుపగమాదితి భావః ।
మన్థకర్మణః స్మార్తత్వే లిఙ్గమాహ —
అత ఎవేతి ।
తత్రైవ హేత్వన్తరమాహ —
సర్వా చేతి ।
మన్థగతేతికర్తవ్యతాఽత్రాఽవృదిత్యుచ్యతే । ఉపసద ఎవ వ్రతమితి విగ్రహాసంభవాదుపసత్సు వ్రతమిత్యస్మదుక్తం సిద్ధముపసంహర్తుమితిశబ్దః । పయోవ్రతీ సన్వక్ష్యమాణేన క్రమేణ జుహోతీతి సంబన్ధః ।
తామ్రమౌదుమ్బరమితి శఙ్కాం వారయతి —
ఉదుమ్బరవృక్షమయ ఇతి ।
తస్యైవేతి ప్రకృతమాత్రపరామర్శః ।
ఔదుమ్బరత్వే వికల్పమాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఆకార ఇతి ।
అత్రేతి పాత్రనిర్దేశః ।
అసంభవాదశక్యత్వాచ్చ సర్వౌషధం సమాహృత్యేత్యయుక్తమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
యథాసంభవమితి ।
ఓషధిషు నియమం దర్శయతి —
తత్రేతి ।
పరిసంఖ్యాం వారయతి —
అధికేతి ।
ఇతి సంభృత్యాత్రేతిశబ్దస్య ప్రదర్శనార్థత్వే ఫలితం వాక్యార్థం కథయతి —
అన్యదపీతి ।
ఓషధీనాం సంభరణానన్తరం పరిసమూహనాదిక్రమే కిం ప్రమాణమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
క్రమ ఇతి ।
తత్రేతి పరిసమూహనాద్యుక్తిః ।
హోమాధారత్వేన త్రేతాగ్నిపరిగ్రహం వారయతి —
అగ్నిమితి ।
ఆవసథ్యేఽగ్నౌ హోమ ఇతి శేషః ।
కథమేతావతా త్రేతాగ్నిపరిత్యాగస్తత్రాఽఽహ —
ఎకవచనాదితి ।
కథముపసమాధానశ్రవణం త్రేతాగ్నినివారకం తత్రాఽఽహ —
విద్యమానస్యేతి ।
ఆహవనీయాదేశ్చాఽఽధేయత్వాన్న ప్రాగేవ సత్త్వమితి భావః । మధ్యే స్వస్యాగ్నేశ్చేతి శేషః । ఆవాపస్థానమాహుతివిశేషప్రక్షేపప్రదేశః । భో జాతవేదస్త్వదధీనా యావన్తో దేవా వక్రమతయః సన్తో మమార్థాన్ప్రతిబధ్నన్తి తేభ్యోఽహమాజ్యభాగం త్వయ్యర్పయామి తే చ తేన తృప్తా భూత్వా సర్వైరపి పురుషార్థైర్మాం తర్పయన్తు । అహం చ త్వదధీనోఽర్పిత ఇత్యాద్యమన్త్రస్యార్థః । జాతం జాతం వేత్తీతి వా జాతే జాతే విద్యత ఇతి వా జాతవేదాః । యా దేవతా కుటిలమతిర్భూత్వా సర్వస్యైవాహమేవ ధారయన్తీతి మత్వా త్వామాశ్రిత్య వర్తతే తాం సర్వసాధనీం దేవతామహం ఘృతస్య ధారయా యజే స్వాహేతి పూర్వవదేవ ద్వితీయమన్త్రార్థః ॥౧॥