బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
షష్ఠోఽధ్యాయఃచతుర్థం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
ఎషాం వై భూతానాం పృథివీ రసః పృథివ్యా ఆపోఽపామోషధయ ఓషధీనాం పుష్పాణి పుష్పాణాం ఫలాని ఫలానాం పురుషః పురుషస్య రేతః ॥ ౧ ॥
యాదృగ్జన్మా యథోత్పాదితః యైర్వా గుణైర్విశిష్టః పుత్ర ఆత్మనః పితుశ్చ లోక్యో భవతీతి, తత్సమ్పాదనాయ బ్రాహ్మణమారభ్యతే । ప్రాణదర్శినః శ్రీమన్థం కర్మ కృతవతః పుత్రమన్థేఽధికారః । యదా పుత్రమన్థం చికీర్షతి తదా శ్రీమన్థం కృత్వా ఋతుకాలం పత్న్యాః ప్రతీక్షత ఇత్యేతత్ రేతస ఓషధ్యాదిరసతమత్వస్తుత్యా అవగమ్యతే । ఎషాం వై చరాచరాణాం భూతానాం పృథివీ రసః సారభూతః, సర్వభూతానాం మధ్వితి హ్యుక్తమ్ । పృథివ్యా ఆపో రసః, అప్సు హి పృథివ్యోతా చ ప్రోతా చ అపామోషధయో రసః, కార్యత్వాత్ రసత్వమోషధ్యాదీనాం । ఓషధీనాం పుష్పాణి । పుష్పాణాం ఫలాని । ఫలానాం పురుషః । పురుషస్య రేతః, ‘సర్వేభ్యోఽఙ్గేభ్యస్తేజః సమ్భూతమ్’ (ఐ. ఉ. ౨ । ౧ । ౧) ఇతి శ్రుత్యన్తరాత్ ॥

ప్రాణోపాసకస్య విత్తార్థినో మన్థాఖ్యం కర్మోక్త్వా బ్రాహ్మణాన్తరముత్థాపయతి —

యాదృగితి ।

ఉక్తగుణః స కథం స్యాదిత్యపేక్షాయామితి శేషః । తచ్ఛబ్దో యథోక్తపుత్రవిషయః ।

యదస్మిన్బ్రాహ్మణే పుత్రమన్థాఖ్యం కర్మ వక్ష్యతే తద్భవతి సర్వాధికారవిషయమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

ప్రాణేతి ।

పుత్రమన్థస్య కాలనియామాభావమాశఙ్క్యాఽఽహ —

యదేతి ।

కిమత్ర గమకమిత్యాశఙ్క్య రేతఃస్తుతిరిత్యాహ —

ఇత్యేతదితి ।

పృథివ్యాః సర్వభూతసారత్వే మధుబ్రాహ్మణం ప్రమాణయతి —

సర్వభూతానామితి ।

తత్ర గార్గిబ్రాహ్మణం ప్రమాణమిత్యాహ —

అప్సు హీతి ।

అపాం పృథివ్యాశ్చ రసత్వం కారణత్వాద్యుక్తమోషధ్యాదీనాం కథమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

కార్యత్వాదితి ।

రేతోఽసృజతేతి ప్రస్తుత్య రేతసస్తత్ర తేజఃశబ్దప్రయోగాత్తస్య పురుషే సారత్వమైతరేయకే వివక్షితమిత్యాహ —

సర్వేభ్య ఇతి ॥౧॥

శ్రేష్ఠమనుశ్రయన్తేఽనుసరన్తీతి శ్రేష్ఠానుశ్రయణాః ।