బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
షష్ఠోఽధ్యాయఃపఞ్చమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
అథ వంశః । పౌతిమాషీపుత్రః కాత్యాయనీపుత్రాత్కాత్యాయనీపుత్రో గౌతమీపుత్రాద్గౌతమీపుత్రో భారద్వాజీపుత్రాద్భారద్వాజీపుత్రః పారాశరీపుత్రాత్పారాశరీపుత్ర ఔపస్వస్తీపుత్రాదౌపస్వస్తీపుత్రః పారాశరీపుత్రాత్పారాశరీపుత్రః కాత్యాయనీపుత్రాత్కాత్యాయనీపుత్రః కౌశికీపుత్రాత్కౌశికీపుత్ర ఆలమ్బీపుత్రాచ్చ వైయాఘ్రపదీపుత్రాచ్చ వైయాఘ్రపదీపుత్రః కాణ్వీపుత్రాచ్చ కాపీపుత్రాచ్చ కాపీపుత్రః ॥ ౧ ॥
అథేదానీం సమస్తప్రవచనవంశః స్త్రీప్రాధాన్యాత్ । గుణవాన్పుత్రో భవతీతి ప్రస్తుతమ్ ; అతః స్త్రీవిశేషణేనైవ పుత్రవిశేషణాత్ ఆచార్యపరమ్పరా కీర్త్యతే । తానీమాని శుక్లానీతి అవ్యామిశ్రాణి బ్రాహ్మణేన । అథవా యానీమాని యజూంషి తాని శుక్లాని శుద్ధానీత్యేతత్ । ప్రజాపతిమారభ్య యావత్పౌతిమాషీపుత్రః తావత్ అధోముఖో నియతాచార్యపూర్వక్రమో వంశః సమానమ్ ఆ సాఞ్జీవీపుత్రాత్ ; బ్రహ్మణః ప్రవచనాఖ్యస్య ; తచ్చైతత్ బ్రహ్మ ప్రజాపతిప్రబన్ధపరమ్పరయా ఆగత్య అస్మాస్వనేకధా విప్రసృతమ్ అనాద్యనన్తం స్వయమ్భు బ్రహ్మ నిత్యమ్ ; తస్మై బ్రహ్మణే నమః । నమస్తదనువర్తిభ్యో గురుభ్యః ॥౧-౨-౩-౪॥

సాన్నిధ్యాత్ఖిలకాణ్డస్య వంశోఽయమితి శఙ్కాం నివర్తయన్వంశబ్రాహ్మణతాత్పర్యమాహ —

అథేతి ।

విద్యాభేదాదతీతస్య కాణ్డద్వయస్య ప్రత్యేకం వంశభాక్త్వేఽపి నాస్య పృథక్త్వభాగిత్వం ఖిలత్వేన తచ్ఛేషత్వాత్ । తథా చ సమాప్తౌ పఠితో వంశః సమస్తస్యైవ ప్రవచనస్య భవిష్యతీత్యర్థః ।

పూర్వౌ వంశౌ పురుషవిశేషితౌ తృతీయస్తు స్త్రీవిశేషితస్తత్ర కిం కరణమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

స్త్రీప్రాధాన్యాదితి ।

తదేవ స్ఫుటయతి —

గుణవానితి ।

కీర్త్యతే బ్రాహ్మణేనేతి సంబన్ధః । శుక్లాని యజూంషీత్యస్య వ్యాఖ్యానమవ్యామిశ్రాణీతి । దోషైరసంకీర్ణాని పౌరుషేయత్వదోషద్వారాభావాదిత్యర్థః । అయాతయామాన్యదుష్టాన్యగతార్థానీత్యర్థః । పాఠక్రమేణ మనుష్యాదిః ప్రజాపతిపర్యన్తో వంశో వ్యాఖ్యాతః ।

సంప్రత్యర్థక్రమమాశ్రిత్యాఽఽహ —

ప్రజాపతిమితి ।

అధోముఖత్వం పాఠక్రమాపేక్షయోచ్యతే ।

తత్రాపి ప్రజాపతిమారభ్య సాఞ్జీవీపుత్రపర్యన్తం వాజసనేయిశాఖాసు సర్వాస్వేకో వంశ ఇత్యాహ —

సమానమితి ।

ప్రవచనాఖ్యస్య వంశాత్మనో బ్రహ్మణః సంబన్ధాత్ప్రజాపతిర్విద్యాం లబ్ధవానిత్యాహ —

బ్రహ్మణ ఇతి ।

తస్యాధికారిభేదాదవాన్తరభేదం దర్శయతి —

తచ్చేతి ।

ప్రజాపతిముఖప్రబన్ధః ప్రపఞ్చః సైవ పరమ్పరా తయేతి యావత్ ।

తస్య పరమాత్మరూపం స్వయమ్భూత్వమభిదధాతి —

అనాదీతి ।

తస్యాపౌరుషేయత్వేనాసంభావితదోషతయా ప్రామాణ్యమభిప్రేత్య విశినష్టి —

నిత్యమితి ।

ఆదిమధ్యాన్తరేషు కృతమఙ్గలా గ్రన్థాః ప్రచారిణో భవన్తీతి మన్వానః సన్నాహ —

తస్మై బ్రహ్మణే నమ ఇతి ॥౧ – ౪॥