“आदित्प्रत्नस्य रेतसो ज्योतिः पश्यन्ति वासरम् । परो यदिध्यते दिवि” इति मन्त्रस्य प्रतीकग्रहणमादित्प्रत्नस्य रेतस इति, तत्पदच्छेदपूर्वकं व्याचष्टे –

आदित्यादिना ।

इच्छब्दश्चानर्थक इति पूर्वेण सम्बन्धः ।

किं तत्कारणमित्यपेक्षायां सदेव सोम्येदमित्यादिश्रुतिसिद्धं ब्रह्मेत्याह –

सदाख्यस्येति ।

आनन्दं ब्रह्मणो विद्वानितिवत्प्रत्नस्य ज्योतिरिति सम्बन्धो द्रष्टव्यः । उत्सृष्टानुबन्धो ध्वस्ततकारः स इति यावत् ।

ननु ब्रह्मस्वरूपभूतमेतज्ज्योतिर्नैव सर्वे पश्यन्तो दृश्यन्ते तत्राऽऽह –

निवृत्तचक्षुष इति ।

निवृत्तानि विमुखीकृतानि विषयेभ्यश्चक्षूंषि करणानि येषां ते तथा । अत एव ब्रह्मविदः, “कश्चिद्धीरः प्रत्यगात्मानमैक्षदावृत्तचक्षुरमृतत्वमिच्छन्” (क.उ. २ । ४ । १) इति श्रुत्यन्तरम् ।

तत्रैवोपायान्तरं सूचयति –

ब्रह्मचर्यादीति ।

“स्मरणं कीर्तनं केलिः प्रेक्षणं गृह्यभाषणम् । सङ्कल्पोऽध्यवसायश्च क्रियानिवृत्तिरेव च ॥ एतन्मैथुनमष्टाङ्गं प्रवदन्ति मनीषिणः । विपरीतं ब्रह्मचर्यमेतदेवाष्टलक्षणम् ॥” (अ.पु. ३७२) [इत्युक्तं] ब्रह्मचर्यम् । आदिपदेनाहिंसाऽस्तेयादयो गृह्यन्ते । एतैर्निवृत्तिप्रधानैः साधनैः शुद्धमुद्दीपितमन्तःकरणं येषां ते तथा ।

व्यत्यये हेतुमाह –

ज्योतिष्परत्वादिति ।

यत्स्वमहिमप्रतिष्ठितं दीप्यते तत्परं ज्योतिरिति सम्बन्धः ।

दीप्यमानत्वं विवृणोति –

येनेति ।

मन्त्रान्तरमवतारयति –

किञ्चेति ।

इतश्च विद्यास्तुत्यर्थेति यावत् ।

किमाहेत्यपेक्षायां द्वितीयं मन्त्रमादत्ते –

उद्वयमिति ।

तं व्याकरोति –

तमस इत्यादिना ।

तस्यैव ज्योतिषः प्रभाने ज्योतिर्नान्यदस्तीत्यर्थः ।

देवत्वेन प्रत्यगात्मत्वमाह –

स्वरिति ।

तयोरेकत्वं “स यश्चायम्” (तै.उ. २ । ८ । ५) इत्यादिषु श्रुत्यन्तरसिद्धं दर्शयति –

आदित्यस्थमिति ।

तत्पदार्थं त्वंपदार्थं चोक्त्वा तयोरैक्यमुक्तमिदानीमेकीभूतं ज्योतिर्विशिनष्टि –

यदुत्तरमिति ।

एकत्वधीफलं कथयति –

पश्यन्त इति ।

फलमेव प्रश्नपूर्वकं विवृणोति –

किमित्यादिना ।

फलविषयं स्वानुभवं दर्शयति –

अहो इति ।

मन्त्राणां मन्त्रयोश्चैकवाक्यत्वमुपसंहरति –

इदं तदिति ॥७॥