किमाचार्यो ब्रूयादित्यपेक्षायां वक्ष्यमाणेऽर्थे शिष्याणां मनःसमाधानमादौ प्रार्थयत इत्याह –

श्रुणुतेति ।

श्रोतव्यमेव दर्शयितुं शिष्यैरुक्तमनुवदति –

तत्रेति ।

किमाकाशस्य स्वाभाविकं दहरत्वमुपेत्य चाद्यते किं वा परोपाधिनिमित्तमिति विकल्प्याऽऽद्यं दूषयति –

तदसदिति ।

ततश्च तस्य स्वाभाविकं दहरत्वमाश्रित्य चोद्यं निरवकाशमिति शेषः ।

कथं तर्हि दहरत्वोक्तिराकाशस्येत्याशङ्क्याऽऽह –

किं तर्हीति ।

तस्मिन्विशुद्धे तावन्मात्रं ब्रह्म यथोक्तविशेषणं योगिनां विषयेभ्यो विमुखीकृतान्तःकरणानामुपलभ्यत इति सम्बन्धः ।

अन्तःकरणस्य शुद्धत्वे दृष्टान्तमाह –

स्वच्छ इवेति ।

ब्रह्मणस्तस्मिन्नुपलभ्यमानत्वे प्रतिबिम्बरूपमिवेत्युदाहरणम् । प्रतिपत्तिसौकर्यार्थमुदाहरणान्तरम् ।

ब्रह्मणो नैसर्गिकमागन्तुकं च व्यवधानं नास्तीत्युपलब्धिसिद्ध्यर्थं विशिनष्टि –

स्वच्छमिति ।

तादृगेव दहरत्वमादाय चोद्यते चेदनौपाधिकं महत्त्वमुपेत्य समाधिः सम्भवतीति कल्पान्तरं निरस्यति –

स्वतस्त्विति ।

यस्मिन्नन्वेष्टव्यमाश्रयेण सहेति शेषः ।

यावांस्तावानिति वचनादाकाशेन तुल्यपरिमाणत्वं ब्रह्मणोऽभिप्रेतं तथाच ज्यायानाकाशादित्यादि विरुद्धमित्याशङ्क्याऽऽह –

नापीति ।

केनाभिप्रायेण तर्हि तावानित्युक्तमत आह –

किं तर्हीति ।

“न तस्य प्रतिमाऽस्ति” (श्वे.उ. ४ । १९) इत्याकाशादि येन व्याप्तं लोकोऽनुभवति तस्मिन्नक्षरे सर्वमृगादि समाहितमित्यर्थः ।

कार्यकारणयोरतुल्यपरिमाणत्वप्रसिद्धेश्च नाऽऽकाशसमता ब्रह्मणोऽस्तीत्याह –

तस्मादिति ।

आधाराधेययोस्तुल्यपरिमाणत्वाच्चैवमित्याह –

एतस्मिन्निति ।

इतश्चाऽऽकाशस्य न स्वाभाविकं दहरत्वमित्याह –

किंचेति ।

कार्यं हि द्यावापृथिव्यादि कारणे समाहितं तच्च हृदये ध्येयमित्यभिप्रेत्य बुद्ध्युपाधिविशिष्ट इत्युक्तम् ।

आकाशे द्यावापृथिव्यादिः समाहितत्वे भूमविद्यासंवादं दर्शयति –

यथा वेति ।

न विद्यते सर्वं तदास्मिन्समाहितमिति सम्बन्धः ।

नास्तिशब्दस्यात्यन्तासद्विषयत्वं व्यावर्तयति –

नष्टमिति ॥३॥