ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ

ದೃಷ್ಟಿಂ ಮಯಿ ವಿಶಿಷ್ಟಾರ್ಥಾಂ ಕೃಪಾಪೀಯೂಷವರ್ಷಿಣೀಮ್ ।
ಹೇರಂಬ ದೇಹಿ ಪ್ರತ್ಯೂಹಕ್ಷ್ವೇಡವ್ಯೂಹನಿವಾರಿಣೀಮ್ ॥ ೧ ॥ ಯದ್ವಕ್ತ್ರಪಂಕೇರುಹಸಂಪ್ರಸೂತಂ ನಿಷ್ಠಾಮೃತಂ ವಿಶ್ವವಿಭಾಗನಿಷ್ಠಮ್ ।
ಸಾಧ್ಯೇತರಾಭ್ಯಾಂ ಪರಿನಿಷ್ಟಿತಾಂತಂ ತಂ ವಾಸುದೇವಂ ಸತತಂ ನತೋಽಸ್ಮಿ ॥ ೨ ॥ ಪ್ರತ್ಯಂಚಮಚ್ಯುತಂ ನತ್ವಾ ಗುರೂನಪಿ ಗರೀಯಸಃ ।
ಕ್ರಿಯತೇ ಶಿಷ್ಯಶಿಕ್ಷಾಯೈ ಗೀತಾಭಾಷ್ಯವಿವೇಚನಮ್ ॥ ೩ ॥

ಕರ್ಮನಿಷ್ಠಾಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠೇತ್ಯುಪಾಯೋಪೇಯಭೂತಂ ನಿಷ್ಠಾದ್ವಯಮಧಿಕೃತ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರಂ ವ್ಯಾಚಿಖ್ಯಾಸುರ್ಭಗವಾನ್ ಭಾಷ್ಯಕಾರೋ ವಿಘ್ನೋಪಪ್ಲವೋಪಶಮನಾದಿಪ್ರಯೋಜನಪ್ರಸಿದ್ಧಯೇ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕವ್ಯವಹಾರಪ್ರಮಾಣಕಮಿಷ್ಟದೇವತಾತತ್ತ್ವಾನುಸ್ಮರಣಂ ಮಂಗಲಾಚರಣಂ ಸಂಪಾದಯನ್ ಅನವಶೇಷೇಣೇತಿಹಾಸಪುರಾಣಯೋರ್ವ್ಯಾಚಿಖ್ಯಾಸಿತಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರೇಣೈಕವಾಕ್ಯತಾಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪೌರಾಣಿಕಶ್ಲೋಕಮೇವಾಂತರ್ಯಾಮಿವಿಷಯಮುದಾಹರತಿ –

ನಾರಾಯಣ ಇತಿ ।

‘ಆಪೋ ನಾರಾ ಇತಿ ಪ್ರೋಕ್ತಾ ಆಪೋ ವೈ ನರಸೂನವಃ ।
ಅಯನಂ ತಸ್ಯ ತಾಃ ಪೂರ್ವಂ ತೇನ ನಾರಾಯಣಃ ಸ್ಮೃತಃ ॥ ’ [ಮನುಃ ೧.೧೦] ಇತಿ ಸ್ಮೃತಿಸಿದ್ಧಃ ಸ್ಥೂಲದೃಶಾಂ ನಾರಾಯಣಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಸೂಕ್ಷ್ಮದರ್ಶಿನಃ ಪುನರಾಚಕ್ಷತೇ – ನರಶಬ್ದೇನ ಚರಾಚರಾತ್ಮಕಂ ಶರೀರಜಾತಮುಚ್ಯತೇ । ತತ್ರ ನಿತ್ಯಸನ್ನಿಹಿತಾಶ್ಚಿದಾಭಾಸಾ ಜೀವಾ ನಾರಾ ಇತಿ ನಿರುಚ್ಯಂತೇ । ತೇಷಾಮಯನಮಾಶ್ರಯೋ ನಿಯಾಮಕೋಽಂತರ್ಯಾಮೀ ನಾರಾಯಣ ಇತಿ । ಯಮಧಿಕೃತ್ಯಾಂತರ್ಯಾಮಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಶ್ರೀನಾರಾಯಣಾಖ್ಯಂ ಮಂತ್ರಾಮ್ನಾಯಂ ಚಾಧೀಯತೇ । ತದನೇನ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಂ ವಿಶಿಷ್ಟಂ ತತ್ತ್ವಮಾದಿಷ್ಟಂ ಭವತಿ ।

ನನು ಪರಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನೋ ಮಾಯಾಸಂಬಂಧಾದಂತರ್ಯಾಮಿತ್ವಂ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವಂ ಚ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ । ಅನ್ಯಥಾ ಕೂಟಸ್ಥಾಸಂಗಾವಿಷಯಾದ್ವಿತೀಯಸ್ಯ ತದಯೋಗಾತ್ । ತಥಾ ಚ ಶುದ್ಧತಾಸಿದ್ಧೌ ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತಾ ಪರದೇವತಾ ಶಾಸ್ತ್ರಾದಾವನುಸ್ಮರ್ಯತೇ ? ಶುದ್ಧಸ್ಯ ಹಿ ತತ್ತ್ವಸ್ಯಾನುಸ್ಮರಣಮಭೀಷ್ಟಫಲವದಭೀಷ್ಟಮ್ । ತತ್ರಾಹ –

ಪರೋಽವ್ಯಕ್ತಾದಿತಿ ।

ಅವ್ಯಕ್ತಮ್ ಅವ್ಯಾಕೃತಂ ಮಾಯೇತ್ಯನರ್ಥಾಂತರಮ್ । ತಸ್ಮಾತ್ ಪರೋ – ವ್ಯತಿರಿಕ್ತ ಸ್ತೇನಾಸಂಸ್ಪೃಷ್ಟೋಽಯಂ ಪರಃ, ‘ಅಕ್ಷರಾತ್ ಪರತಃ ಪರಃ’ (ಮು. ಉ. ೨-೧-೨) ಇತಿ ಶ್ರುತೇರ್ಗೃಹೀತಃ । ತತ್ತ್ವತೋ ಮಾಯಾಸಂಬಂಧಾಭಾವೇಽಪಿ ಕಲ್ಪನಯಾ ತದೀಯಸಂಗತಿಮಂಗೀಕೃತ್ಯಾಂತರ್ಯಾಮಿತ್ವಾದಿಕಮುನ್ನೇಯಮ್ ।

ಯಸ್ಮಾದೀಶ್ವರಸ್ಯ ವ್ಯತಿರೇಕೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನವ್ಯಕ್ತೇ ಸಾಕ್ಷಿಸಿದ್ಧೇಽಪಿ, ಕಾರ್ಯಲಿಂಗಕಮನುಮಾನಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ –

ಅಂಡಮಿತಿ ।

ಅಪಂಚೀಕೃತಪಂಚಮಹಾಭೂತಾತ್ಮಕಂ ಹೈರಣ್ಯಗರ್ಭಂ ತತ್ತ್ವಮಂಡಮಿತ್ಯಭಿಲಪ್ಯತೇ । ತದವ್ಯಕ್ತಾತ್ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾದುತ್ಪದ್ಯತೇ । ಪ್ರಸಿದ್ಧಾ ಹಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಾದೇಷು ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯ ಮೂಲಕಾರಣಾದುತ್ಪತ್ತಿಃ । ತಥಾ ಚ ಕಾರ್ಯಲಿಂಗಾದವ್ಯಕ್ತಾದಭಿವ್ಯಕ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೇ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಸಮಧಿಗತೇಽಪಿ ಕಾರ್ಯಲಿಂಗಕಮನುಮಾನಮಸ್ತೀತಿ ಮನ್ವಾನೋ ವಿರಾಡುತ್ಪತ್ತಿಮುಪದರ್ಶಯತಿ –

ಅಂಡಸ್ಯೇತಿ ।

ಉಕ್ತಸ್ಯಾಂಡಸ್ಯ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾಭಿಧಾನೀಯಸ್ಯಾಂತರಿಮೇ ಭೂರಾದಯೋ ಲೋಕಾ ವಿರಾಡಾತ್ಮಕಾ ವರ್ತಂತೇ । ಕಾರ್ಯಂ ಹಿ ಕಾರಣಸ್ಯಾಂತರ್ಭವತಿ । ತೇನ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾಂತರ್ಭೂತಾ ಭೂರಾದಯೋ ಲೋಕಾ ವಿರಾಡಾತ್ಮಾನಸ್ತೇನ ಸೃಷ್ಟಾ ಇತಿ ತಲ್ಲಿಂಗಾದ್ಧಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಲೋಕಾನೇವ ಪಂಚೀಕೃತಪಂಚಮಹಾಭೂತಾತ್ಮಕವಿರಾಡಾತ್ಮತ್ವೇನ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ –

ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇತಿ ।

‘ಸಾ ಪೃಥಿವ್ಯಭವತ್’ [ಬೃ.ಉ. ೧.೨.೨] ಇತಿ ಶ್ರುತೌ ವಿರಾಜೋ ಜನ್ಮ ಸಂಕೀರ್ತಿತಮಿತ್ಯಂಗೀಕಾರಾದಶೇಷದ್ವೀಪೋಪೇತಾ ಪೃಥಿವೀತ್ಯನೇನ ಸರ್ವಲೋಕಾತ್ಮಕೋ ವಿರಾಡೇವೋಚ್ಯತೇ । ಚಶಬ್ದೇನ ವಿರಾಜೋ ಹಿ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾಂಡಾತ್ಮನ್ಯಂತರ್ಭಾವಾತ್ , ತತಃ ಸಂಭವೋಽನುಕೃಷ್ಯತೇ । ಪರಮಾತ್ಮಾ ಹಿ ಸ್ವಾಜ್ಞಾನದ್ವಾರಾ ಜಗದಶೇಷಮುತ್ಪಾದ್ಯ ಸ್ವಾತ್ಮನ್ಯೇವಾಂತರ್ಭಾವ್ಯಾಖಂಡೈಕರಸಸಚ್ಚಿದಾನಂದಾತ್ಮನಾ ಸ್ವೇ ಮಹಿಮ್ನಿ ತಿಷ್ಠತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತ್ರ ಚ ನಾರಾಯಣಶಬ್ದೇನಾಭಿಧೇಯಮುಕ್ತಮ್ । ನರಾ ಏವ ನಾರಾ ಜೀವಾಃ, ತ್ವಂಪದವಾಚ್ಯಾಃ, ತೇಷಾಮಯನಮಧಿಷ್ಠಾನಂ ತತ್ಪದವಾಚ್ಯಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ । ತಥಾ ಚ ಕಲ್ಪಿತಸ್ಯಾಧಿಷ್ಠಾನಾತಿರಿಕ್ತಸ್ವರೂಪಾಭಾವಾದ್ವಾಚ್ಯಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವೇಽಪಿ ಲಕ್ಷ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಮಾತ್ರತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯಂ ವಿಷಯೋಽತ್ರ ಸೂಚ್ಯತೇ । ತೇನಾರ್ಥಾದ್ವಿಷಯವಿಷಯಿಭಾವಃ ಸಂಬಂಧೋಽಪಿ ಧ್ವನಿತಃ । ಪರೋಽವ್ಯಕ್ತಾದಿತ್ಯನೇನ ಮಾಯಾಸಂಸ್ಪರ್ಶಾಭಾವೋಕ್ತ್ಯಾ ಸರ್ವಾನರ್ಥನಿವೃತ್ತ್ಯಾ ಪರಮಾನಂದಾವಿರ್ಭಾವಲಕ್ಷಣೋ ಮೋಕ್ಷೋ ವಿವಕ್ಷಿತಃ । ತೇನ ಚ ತತ್ಕಾಮಸ್ಯಾಧಿಕಾರೋ ದ್ಯೋತಿತಃ । ಪರಿಶಿಷ್ಟೇನ ತು, ಶಬ್ದೇನ ವಸ್ತುನೋ ವಾಸ್ತವಮದ್ವಿತೀಯತ್ವಮಾವೇದಿತಮ್ । ತೇನ ಚ ವಸ್ತುದ್ವಾರಾ ಪರಮವಿಷಯವಂ ತಜ್ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಯಾಸ್ತದುಪಾಯಭೂತಕರ್ಮನಿಷ್ಠಾಯಾಶ್ಚಾವಾಂತರವಿಷಯತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಾದುಕ್ತಮಿತ್ಯವಧೇಯಮ್ ॥ ೧ ॥