ನನು ಅನಾಪ್ತಪ್ರಣೀತತ್ವಾದ್ಯಭಾವೇಽಪಿ ನೇದಂ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಂ ವಿಷಯಾದ್ಯನುಬಂಧಸ್ಯಾನಭಿಹಿತತ್ವೇನ ಶಾಸ್ತ್ರತ್ವಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸರ್ವವ್ಯಾಪಾರಾಣಾಂ ಪ್ರಯೋಜನಾರ್ಥತ್ವಾದಾದೌ ಪ್ರಯೋಜನಮಾಹ –

ತಸ್ಯೇತಿ ।

ಪ್ರಸಾಧಿತಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯ, ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವೇನ ಮನಸಿ ಸಂನಿಹಿತಸ್ಯ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಸಂಕ್ಷೇಪತಃ ಸಂಗ್ರಹಃ ಸಂಪಿಂಡಿತತ್ವಮೇಕವಾಕ್ಯತ್ವಂ, ತೇನೇದಂ ಪರಮಂ ಫಲಂ ಯನ್ನಿಶ್ಚಿತಂ ಶ್ರೇಯೋ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಂ ಕೈವಲ್ಯಮ್ । ಅವಾಂತರಫಲಂ ತು ತತ್ರತತ್ರಾವಾಂತರವಾಕ್ಯಭೇದೇನ ಮನೋನಿಗ್ರಹಾದಿ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ।

ನಿಃಶ್ರೇಯಸಂ ಚ ದ್ವಿವಿಧಮ್ – ನಿರತಿಶಯಸುಖಾವಿರ್ಭಾವೋ ನಿಃಶೇಷಾನರ್ಥೋಚ್ಛಿತ್ತಿಶ್ಚ । ತತ್ರಾದ್ಯಮುದಾಹರತಿ –

ಪರಮಿತಿ ।

ದ್ವಿತೀಯಂ ದರ್ಶಯತಿ –

ಸಹೇತುಕಸ್ಯೇತಿ ।

ಸಂಸಾರೋಪರಮಸ್ಯಾತ್ಯಂತಿಕತ್ವಂ ಪ್ರತಿಯೋಗಿನಃ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಪುನರುತ್ಪತ್ತ್ಯಯೋಗ್ಯತ್ವಮ್ । ತಚ್ಚ ಸ್ವಾಪಮೂರ್ಚ್ಛಾದಿವ್ಯವಚ್ಛೇದಾರ್ಥಂ ವಿಶೇಷಣಮ್ । ತದೇವ ಸಾಧಯಿತುಂ ಸಹೇತುಕಸ್ಯೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।

ಉಕ್ತಂ ಫಲಂ ಸಮುಚ್ಚಿತಾದೇಕಾಕಿನೋ ವಾ ಕರ್ಮಣಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ತಸ್ಯೈವ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಭಿಧೇಯಮಭಿಧಿತ್ಸಮಾನಃ ಸಮಾಧತ್ತೇ –

ತಚ್ಚೇತಿ ।

ಆತ್ಮಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಶೇಷತ್ವೇನ ಕರ್ಮನಿಷ್ಠಾ ಅತ್ರೋಚ್ಯತೇ । ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇನ ತ್ವಾತ್ಮಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠೈವಾತ್ರ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ಶೇಷಿಣೀ ನಿಷ್ಠಾ ಕುತೋ ಭವತಿ ಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ? ನ ಕರ್ಮನಿಷ್ಠಾಯಾಃ ಶೇಷತ್ವಾತ್ ತತ್ರಾಹ –

ಸರ್ವೇತಿ ।

ಸಂನ್ಯಾಸದ್ವಾರೇಣಾಸಕೃದನುಷ್ಠಿತಶ್ರವಣಾದೇಃ ಶೇಷಿಣೀ ನಿಷ್ಠಾ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ, ಶೇಷತ್ವಂ ಚ ಕರ್ಮಣಃ, ತತ್ರ ಪರಸ್ಪರಾಶ್ರಯತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ‘ಯಜ್ಞದಾನತಪಃಕರ್ಮ ನ ತ್ಯಾಜ್ಯಂ ಕಾರ್ಯಮೇವ ತತ್ ’ [ಭ. ಗೀ. ೧೮.೫] ಇತಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷಾತ್ ಸಮುಚ್ಚಿತಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮತ್ರ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ, ನೇತ್ಯಾಹ –

ತಥೇತಿ ।

ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಪೂರ್ವಕಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾರೂಪಂ ಧರ್ಮಂ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಪ್ರಯೋಜನಂ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಂ ಪರಾಮೃಶತಿ –

ಇಮಮೇವೇತಿ ।

ವಕ್ತೃಭೇದಾದಭಿಪ್ರಾಯಭೇದಾಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ –

ಭಗವತೈವೇತಿ ।

ಉಕ್ತಮನುಗೀತಾಸ್ವಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪದಂ

ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪದಂ – ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಮ್ । ತಸ್ಯ ವೇದನಂ ಲಾಭಃ । ತತ್ರ ವಿಶಿಷ್ಟೋ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾರೂಪೋ ಧರ್ಮಃ ಸಮರ್ಥೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಜ್ಞದಾನಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತು ತದ್ವಯಾಖ್ಯಾನಾವಸರೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ವಕ್ಷ್ಯತೇ ।

ಕರ್ಮತ್ಯಾಗಸ್ಯ ಭಗವತೋಽಭಿಪ್ರೇತತ್ವೇ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮನುಗೀತಾಗತಮೇವೋದಾಹರತಿ –

ತತ್ರೈವೇತಿ ।

ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾಪೂರ್ವಾಸಂಸರ್ಗಿತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ –

ನೈವೇತಿ ।

ಕ್ರಿಯಾದ್ವಯಸಂಬಂಧಾಭಾವಾತ್ ತನ್ನಿರ್ವರ್ತ್ತ್ಯಾಪೂರ್ವಾಭ್ಯಾಮಸಂಬಂಧೇ ಪ್ರಾಪ್ತಮರ್ಥಮಾಹ –

ಯಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ।

ವಾಗಾದಿಬಾಹ್ಯಕರಣವ್ಯಾಪಾರವಿರಹಿತತ್ವಂ ತೂಷ್ಣೀಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಕಿಂಚಿದಚಿಂತಯನ್ ಇತ್ಯಂತಃಕರಣವ್ಯಾಪಾರಾಭಾವೋಽಭಿಪ್ರೇತಃ । ದ್ವಿವಿಧಕರಣವ್ಯಾಪಾರವಿರಹಿತಃ ಸನ್ ಪ್ರಾಗುಕ್ತೋ ಯೋಽಧಿಕಾರೀ ಕೇವಲಮೇಕಸ್ಮಿನ್ – ಅದ್ವಿತೀಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಆಸನಮವಸ್ಥಾನಮ್ , ತತ್ರ ಲೀನಃ, ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಸಮಾಪ್ತಿಭಾಗೀ ಸ್ಯಾತ್ , ತಸ್ಯಾಸಂಪ್ರಜ್ಞಾತಸಮಾಧಿನಿಷ್ಠಸ್ಯ ಸರ್ವಕರ್ಮತ್ಯಾಗಹೇತುಕಂ ಜ್ಞಾನಂ ಮುಕ್ತಿಹೇತುರ್ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನ ಕೇವಲಮನುಗೀತಾಸ್ವೇವ ಯಥೋಕ್ತಂ ಜ್ಞಾನಮುಕ್ತಮ್ । ಕಿಂತು ಪ್ರಕೃತೇಽಪಿ ಶಾಸ್ತ್ರೇ ಸಮಾಪ್ತ್ಯವಸರೇ ದರ್ಶಿತಮಿತ್ಯಾಹ –

ಇಹಾಪೀತಿ ।

ನನ್ವತ್ರ ನಿವೃತ್ತಿಲಕ್ಷಣಧರ್ಮಾತ್ಮಕಂ ಸಸಂನ್ಯಸಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮೇವ ನ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ, ‘ಕುರು ಕರ್ಮೈವ ತಸ್ಮಾತ್ ತ್ವಮ್ ’ [ಭ. ಗೀ. ೪.೧೫] ಇತ್ಯಾದೌ ಪ್ರವೃತ್ತಿಲಕ್ಷಣಸ್ಯಾಪಿ ಧರ್ಮಸ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾತ್ , ಧರ್ಮಯೋಶ್ಚ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ , ತತ್ರಾಹ –

ಅಭ್ಯುದಯಾರ್ಥೋಽಪೀತಿ ।

ನನು ವರ್ಣಿಭಿರಾಶ್ರಮಿಭಿಶ್ಚಾನುಷ್ಠೇಯತ್ವೇನಾನ್ಯತ್ರ ವಿಹಿತಸ್ಯಾಪಿ ತಸ್ಯ ನ ಯುಕ್ತಂ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನತ್ವಾಧಿಕಾರೇ ವಿಧಾನಮ್ , ದೇವಾದಿಸ್ಥಾನಪ್ರಾಪ್ತಿಹೇತುತ್ವೇನ ಮೋಕ್ಷಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರತಿಪಕ್ಷತ್ವಾತ್ । ಸತ್ಯಮ್ , ತಥಾಪಿ ಫಲಾಭಿಲಾಷಮಂತರೇಣೇಶ್ವರಾರ್ಪಣಧಿಯಾ ಕೃತಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿಶುದ್ಧಿಹೇತುತ್ವಾತ್ ತಸ್ಯೇಹ ವಚನಮಿತ್ಯಾಹ –

ಸ ದೇವಾದೀತಿ ।

ಫಲಾಭಿಸಂಧಿದ್ವಾರಾ ಕೃತಃ ಸನ್ನಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಪ್ರವೃತ್ತಿಲಕ್ಷಣಧರ್ಮಸ್ಯೋಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಚಿತ್ತಶುದ್ಧಿಹೇತುತ್ವೇಽಪಿ ಮೋಕ್ಷಹೇತುತ್ವೇನ ಕುತೋ ಮೋಕ್ಷಾಧಿಕಾರೇ ನಿರ್ದೇಶಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –

ಶುದ್ಧೇತಿ ।

ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ಪ್ರಾಗುಕ್ತೋ ಧರ್ಮ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।

ಯದುಕ್ತಂ ಫಲಾಭಿಸಂಧಿವರ್ಜಿತಮೀಶ್ವರಾರ್ಪಣಬುದ್ಧ್ಯಾಽನುಷ್ಠಿತಂ ಕರ್ಮ ಬುದ್ಧಿಶುದ್ಧಯೇ ಭವತೀತಿ, ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಷೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ –

ತಥಾ ಚೇತಿ ।