ತದೇವ ವಚನಮುದಾಹರತಿ -
ಶ್ರೀಭಗವಾನಿತಿ ।
ಯಸ್ಯ ಅಜ್ಞಾನಂ ತಸ್ಯ ಭ್ರಮಃ, ಯಸ್ಯ ಭ್ರಮಸ್ತಸ್ಯ ಪದಾರ್ಥಪರಿಶೋಧನಪೂರ್ವಕಂ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಂ ವಾಕ್ಯಾದುದೇತೀತಿ ಜ್ಞಾನಾಧಿಕಾರಿಣಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಹ -
ಅಶೋಚ್ಯಾನಿತ್ಯಾದೀತಿ ।
ಯತ್ತು - ಕೈಶ್ಚಿತ್ , ‘ಆತ್ಮಾ ವಾ ಅರೇ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೨-೪-೫) ಇತ್ಯಾದ್ಯಾತ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯದರ್ಶನವಿಧಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮನೇನ ಶ್ಲೋಕೇನ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ ಸ್ವಯಂ ಹರಿರಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ , ತದಯುಕ್ತಮ್ । ಕೃತಿಯೋಗ್ಯತೈಕಾರ್ಥಸಮವೇತಶ್ರೇಯಃಸಾಧನತಾಯಾ ವಾ ಪರಾಭಿಮತನಿಯೋಗಸ್ಯ ವಾ ವಿಧ್ಯರ್ಥಸ್ಯ ಅತ್ರ ಅಪ್ರತೀಯಮಾನಸ್ಯ ಕಲ್ಪನಾಹೇತ್ವಭಾವಾತ್ । ನ ಚ ದರ್ಶನೇ ಪುರುಷತಂತ್ರತ್ವರಹಿತೇ ವಿಧೇಯಯಾಗಾದಿವಿಲಕ್ಷಣೇ ವಿಧಿರುಪಪದ್ಯತೇ । ಕೃತ್ಯಾಂತರ್ಭೂತಸ್ಯಾರ್ಹಾರ್ಥತ್ವಾತ್ । ತವ್ಯೋ ನ ವಿಧಿಮಧಿಕರೋತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -
ನ ಶೋಚ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ತೇಷಾಮಶೋಚ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯುಕ್ತೇ ಭೀಷ್ಮಾದಿಶಬ್ದವಾಚ್ಯಾನಾಂ ವಾ ಶೋಚ್ಯತ್ವಮ್ , ತತ್ಪದಲಕ್ಷ್ಯಾಣಾಂ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ, ಆದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ -
ಸದ್ವೃತ್ತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಯೇ ಭೀಷ್ಮಾದಿಶಬ್ದೈರುಚ್ಯಂತೇ, ತೇ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯುದೀರಿತಾವಿಗೀತಾಚಾರವತ್ತ್ವಾತ್ ನ ಶೋಚ್ಯತಾಮಶ್ನುವೀರನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ -
ಪರಮಾರ್ಥೇತಿ ।
ಅರಜತೇ ರಜತಬುದ್ಧಿವತ್ ಅಶೋಚ್ಯೇಷು ಶೋಚ್ಯಬುದ್ಧ್ಯಾ ಭ್ರಾಂತೋಽಸೀತ್ಯಾಹ -
ತಾನಿತಿ ।
ಅನುಶೋಚನಪ್ರಕಾರಮಭಿನಯನ್ ಭ್ರಾಂತಿಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ -
ತೇ ಮ್ರಿಯಂತ ಇತಿ ।
ಪುತ್ರಭಾರ್ಯಾದಿಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಸುಖಮಾದಿಶಬ್ದೇನ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಇತ್ಯನುಶೋಚಿತವಾನಸೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥಾಭಿಧಾಯಿತ್ವೇನಾಪಿ ಭ್ರಾಂತತ್ವಮರ್ಜುನಸ್ಯ ಸಾಧಯತಿ -
ಪ್ರಜ್ಞಾವತಾಮಿತಿ ।
ವಚನಾನಿ - ‘ಉತ್ಸನ್ನಕುಲಧರ್ಮಾಣಾಮ್’ (ಭ. ಭ. ಗೀ. ೧-೪೪) ಇತ್ಯಾದೀನಿ ।
ಕಿಮೇತಾವತಾ ಫಲಿತಮಿತಿ ತದಾಹ -
ತದೇತದಿತಿ ।
ತತ್ ಮೌಢ್ಯಂ - ಅಶೋಚ್ಯೇಷು ಶೋಚ್ಯದೃಷ್ಟಿತ್ವಮ್ । ಏತತ್ ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ - ಬುದ್ಧಿಮತಾಂ ವಚನಭಾಷಿತ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅರ್ಜುನಸ್ಯ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಭ್ರಾಂತಿಭಾಕ್ತ್ವೇ ನಿಮಿತ್ತಮಾತ್ಮಾಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಾಹ -
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನನು - ಸೂಕ್ಷ್ಮಬುದ್ಧಿಭಾಕ್ತ್ವಮೇವ ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ ನ ತ್ವಾತ್ಮಜ್ಞತ್ವಂ, ಹೇತ್ವಭಾವಾತ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -
ತೇ ಹೀತಿ ।
ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ - ಪಂಡಿತಭಾವಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ, ನಿರ್ವಿದ್ಯ - ನಿಶ್ಚಯೇನ ಲಬ್ಧ್ವಾ, ‘ಬಾಲ್ಯೇನ ತಿಷ್ಠಾಸೇತ್’ (ಬೃ. ಉ. ೩-೫-೧) ಇತಿ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕಶ್ರುತಿಮುಕ್ತರ್ಥಾಮುದಾಹರತಿ -
ಪಾಂಡಿತ್ಯಮಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಪಾಂಡಿತ್ಯರಾಹಿತ್ಯಂ ಕಥಂ ಮಮಾವಗತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಕಾರ್ಯದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾಹ -
ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯಾಪೇಕ್ಷಿತಂ ದರ್ಶಯತಿ -
ಅತ ಇತಿ
॥ ೧೧ ॥