ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (கீ³தாபா⁴ஷ்ய)
 
நாஸதோ வித்³யதே பா⁴வோ நாபா⁴வோ வித்³யதே ஸத:
உப⁴யோரபி த்³ருஷ்டோ(அ)ந்தஸ்த்வநயோஸ்தத்த்வத³ர்ஶிபி⁴: ॥ 16 ॥
ஹி ஶீதோஷ்ணாதி³ ஸகாரணம் ப்ரமாணைர்நிரூப்யமாணம் வஸ்துஸத்³ப⁴வதிவிகாரோ ஹி ஸ:, விகாரஶ்ச வ்யபி⁴சரதியதா² க⁴டாதி³ஸம்ஸ்தா²நம் சக்ஷுஷா நிரூப்யமாணம் ம்ருத்³வ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸத் , ததா² ஸர்வோ விகார: காரணவ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸந்ஜந்மப்ரத்⁴வம்ஸாப்⁴யாம் ப்ராகூ³ர்த்⁴வம் அநுபலப்³தே⁴: கார்யஸ்ய க⁴டாதே³: ம்ருதா³தி³காரணஸ்ய தத்காரணவ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸத்த்வம்
நாஸதோ வித்³யதே பா⁴வோ நாபா⁴வோ வித்³யதே ஸத:
உப⁴யோரபி த்³ருஷ்டோ(அ)ந்தஸ்த்வநயோஸ்தத்த்வத³ர்ஶிபி⁴: ॥ 16 ॥
ஹி ஶீதோஷ்ணாதி³ ஸகாரணம் ப்ரமாணைர்நிரூப்யமாணம் வஸ்துஸத்³ப⁴வதிவிகாரோ ஹி ஸ:, விகாரஶ்ச வ்யபி⁴சரதியதா² க⁴டாதி³ஸம்ஸ்தா²நம் சக்ஷுஷா நிரூப்யமாணம் ம்ருத்³வ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸத் , ததா² ஸர்வோ விகார: காரணவ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸந்ஜந்மப்ரத்⁴வம்ஸாப்⁴யாம் ப்ராகூ³ர்த்⁴வம் அநுபலப்³தே⁴: கார்யஸ்ய க⁴டாதே³: ம்ருதா³தி³காரணஸ்ய தத்காரணவ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸத்த்வம்

நாஸத இத்யுபாதா³ய, புநர்நகாராநுகர்ஷணமந்வயார்த²ம் । அஸத: ஶூந்யஸ்ய அஸ்தித்வப்ரஸங்கா³பா⁴வாத் அப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴ப்ரஸக்திரித்யாஶங்க்யாஹ -

ந ஹீதி ।

விமதம் - அதாத்த்விகம் , அப்ராமணிகத்வாத்³ - ரஜ்ஜுஸர்பவத் । ந ஹி த⁴ர்மிக்³ராஹகஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதே³ஸ்தத்த்வாவேத³கம் ப்ராமாண்யம் கல்ப்யதே, விஷயஸ்ய து³ர்நிரூபத்வாத் , அதோ(அ)நிர்வாச்யம் த்³வைதமித்யர்த²: ।

கத²ம் புநரத்⁴யக்ஷாதி³விஷயஸ்ய ஶீதோஷ்ணாதி³த்³வைதஸ்ய து³ர்நிரூபத்வேந அநிர்வாச்யத்வம் ?, தத்ராஹ -

விகாரோஹீதி ।

ததஶ்ச விமதம் - மித்²யா ஆக³மாபாயித்வாத் ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³தி ।

ப²லிதமாஹ -

விகாரஶ்சேதி ।

வாசாரம்ப⁴ணஶ்ருதேர்த்³வைதமித்²யாத்வே அநுக்³ராஹகத்வம் த³ர்ஶயிதும் சகார: ।

கிஞ்ச கார்யம் காரணாத்³பி⁴ந்நம் , அபி⁴ந்நம் வா இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் தூ³ஷயதி -

யதே²தி ।

நிரூப்யமாணம் , அந்தர்ப³ஹிஶ்சேதி ஶேஷ: । விமதம் காரணாந்ந தத்த்வதோ பி⁴த்³யதே, கார்யத்வாத்³ - க⁴டவதி³த்யர்த²: ।

இதோ(அ)பி காரணாத்³பே⁴தே³ந நாஸ்தி கார்யம் , ‘ஆதா³வந்தே ச யந்நாஸ்தி வர்தமாநே(அ)பி தத் ததா²’ (மாம். கா. 2-6) இதி ந்யாயாதி³த்யாஹ -

ஜந்மேதி ।

யதி³ கார்யம் காரணாத³பி⁴ந்நம் , ததா³ தஸ்ய பே⁴தே³ந அஸத்த்வே பூர்வஸ்மாத³விஶேஷ: । தாதா³த்ம்யேநாவஸ்தா²நம் து ந யுக்தம் , தஸ்யாபி காரணவ்யதிரேகேணாபா⁴வாத் ।

கார்யகாரணவிபா⁴கா³விது⁴ரே வஸ்துநி கார்யகாரணபரம்பராயா விப்⁴ரமத்வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ -

ம்ருதா³தீ³தி ।