నాసత ఇత్యుపాదాయ, పునర్నకారానుకర్షణమన్వయార్థమ్ । అసతః శూన్యస్య అస్తిత్వప్రసఙ్గాభావాత్ అప్రసక్తప్రతిషేధప్రసక్తిరిత్యాశఙ్క్యాహ -
న హీతి ।
విమతం - అతాత్త్వికమ్ , అప్రామణికత్వాద్ - రజ్జుసర్పవత్ । న హి ధర్మిగ్రాహకస్య ప్రత్యక్షాదేస్తత్త్వావేదకం ప్రామాణ్యం కల్ప్యతే, విషయస్య దుర్నిరూపత్వాత్ , అతోఽనిర్వాచ్యం ద్వైతమిత్యర్థః ।
కథం పునరధ్యక్షాదివిషయస్య శీతోష్ణాదిద్వైతస్య దుర్నిరూపత్వేన అనిర్వాచ్యత్వమ్ ?, తత్రాహ -
వికారోహీతి ।
తతశ్చ విమతం - మిథ్యా ఆగమాపాయిత్వాత్ సమ్ప్రతిపన్నవదితి ।
ఫలితమాహ -
వికారశ్చేతి ।
వాచారమ్భణశ్రుతేర్ద్వైతమిథ్యాత్వే అనుగ్రాహకత్వం దర్శయితుం చకారః ।
కిఞ్చ కార్యం కారణాద్భిన్నమ్ , అభిన్నం వా ఇతి వికల్ప్య, ఆద్యం దూషయతి -
యథేతి ।
నిరూప్యమాణమ్ , అన్తర్బహిశ్చేతి శేషః । విమతం కారణాన్న తత్త్వతో భిద్యతే, కార్యత్వాద్ - ఘటవదిత్యర్థః ।
ఇతోఽపి కారణాద్భేదేన నాస్తి కార్యమ్ , ‘ఆదావన్తే చ యన్నాస్తి వర్తమానేఽపి తత్ తథా’ (మాం. కా. ౨-౬) ఇతి న్యాయాదిత్యాహ -
జన్మేతి ।
యది కార్యం కారణాదభిన్నమ్ , తదా తస్య భేదేన అసత్త్వే పూర్వస్మాదవిశేషః । తాదాత్మ్యేనావస్థానం తు న యుక్తమ్ , తస్యాపి కారణవ్యతిరేకేణాభావాత్ ।
కార్యకారణవిభాగావిధురే వస్తుని కార్యకారణపరమ్పరాయా విభ్రమత్వాదిత్యభిప్రేత్యాహ -
మృదాదీతి ।