ಕಾರ್ಯಕಾರಣವಿಭಾಗವಿಹೀನಂ ವಸ್ತ್ವೇವ ನಾಸ್ತೀತಿ ಮನ್ವಾನಶ್ಚೋದಯತಿ -

ತದಸತ್ತ್ವ ಇತಿ ।

ಅನುವೃತ್ತವ್ಯಾವೃತ್ತಬುದ್ಧಿದ್ವಯದರ್ಶನಾದನುವೃತ್ತೇ  ಚ ವ್ಯಾವೃತ್ತಾನಾಂ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾದಕಲ್ಪಿತಂ ಸರ್ವಭೇದಕಲ್ಪನಾಧಿಷ್ಠಾನಮಕಾರ್ಯಕಾರಣಂ ವಸ್ತು ಸಿಧ್ಯತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ -

ನ ; ಸರ್ವತ್ರೇತಿ ।

ಸಂಪ್ರತಿ ಸತೋ ವಸ್ತುತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮನುಮಾನಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ -

ಯದ್ವಿಷಯೇತಿ ।

ಯದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತೇಷ್ವನುವೃತ್ತಂ ತತ್ ಪರಮಾರ್ಥಸತ್ ಯಥಾ - ಸರ್ಪಧಾರಾದಿಷ್ವನುಗತೋ ರಜ್ಜ್ವಾದೇರಿದಮಂಶಃ । ವಿಮತಂ ಸತ್ಯಮವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವಾತ್ ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವ್ಯಾವೃತ್ತಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ -

ಯದ್ವಿಷಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಯತ್ ವ್ಯಾವೃತ್ತಂ ತನ್ಮಿಥ್ಯಾ, ಯಥಾ - ಸರ್ಪಧಾರಾದಿ । ವಿಮತಂ ಮಿಥ್ಯಾ, ವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವಾತ್ ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಇತ್ಯನುಮಾನದ್ವಯಮನುಸೃತ್ಯ ಸತೋಽಕಲ್ಪಿತತ್ವಮ್ , ಅಸತಶ್ಚ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಮ್ , ಸ್ಥಿತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ನನು - ನೇದಮನುಮಾನದ್ವಯಮುಪಪದ್ಯತೇ, ಸಮಸ್ತದ್ವೈತವೈತಥ್ಯವಾದಿನೋ ವಿಭಾಗಾಭಾವಾತ್ , ಅನುಮಾನಾದಿವ್ಯವಹಾರಾನುಪಪತ್ತೇಃ ತತ್ರಾಹ -

ಸದಸದಿತಿ ।

ಉಕ್ತೇ ವಿಭಾಗೇ ಬುದ್ಧಿದ್ವಯಾಧೀನೇ ಸ್ಥಿತೇ ಸತ್ಯನುಮಾನಾದಿವ್ಯವಹಾರೋ ನಿರ್ವಹತಿ ಪ್ರಾತಿಭಸಿಕವಿಭಾಗೇನ ತದ್ಯೋಗಾತ್ ಪರಮಾರ್ಥಸ್ಯೈವ ತದ್ಧೇತುತ್ವೇ ಕೇವಲವ್ಯತಿರೇಕಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕುತಃ ? ಸದಸದ್ವಿಭಾಗಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿದ್ವಯಾಧೀನತ್ವಂ ಬುದ್ಧಿವಿಭಾಗಸ್ಯಾಪಿ ತವಾಭಾವಾತ್ , ತತ್ರಾಹ -

 ಸರ್ವತ್ರೇತಿ ।

ವ್ಯವಹಾರಭೂಮಿಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಬುದ್ಧಿವಿಭಾಗಸ್ಯಾಪಿ ಕಲ್ಪಿತಸ್ಯೈವ ಬೋಧ್ಯವಿಭಾಗಪ್ರತಿಭಾಸಹೇತುತೇತಿ ಭಾವಃ ।

ಬುದ್ಧಿದ್ವಯಮನುರುಧ್ಯ ಸದಸದ್ವಿಭಾಗೇ, ಸತಃ ಸಾಮಾನ್ಯರೂಪತಯಾ ವಿಶೇಷಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಂ ಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷೇ ದ್ವೇ ವಸ್ತುನೀ ವಸ್ತುಭೂತೇ ಸ್ಯಾತಾಮ್ ಇತಿ ಚೇತ್ , ನೇತ್ಯಾಹ -

ಸಮಾನಾಧಿಕರಣೇ ಇತಿ ।

ಪದಯೋಃ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಂ ಬುದ್ಧ್ಯೋರುಪಚರ್ಯತೇ । ಸೋಽಯಮಿತಿ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯವದ್ಘಟಃ ಸನ್ನಿತ್ಯಾದಿ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಮೇಕವಸ್ತುನಿಷ್ಠಂ ವಸ್ತುಭೇದೇ ಘಟಪಟಯೋರಿವ ತದಯೋಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನೀಲಮುತ್ಪಲಮಿತಿವದ್ಧರ್ಮಧರ್ಮಿವಿಷಯತಯಾ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಸ್ಯ ಸುವಚತ್ವಾತ್ ನ ವಸ್ತ್ವೈಕ್ಯವಿಷಯತ್ವಮ್ ಇತಿ ಚೇತ್ , ನೇತ್ಯಾಹ -

ನ ನೀಲೇತಿ ।

ನ ಹಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷಯೋರ್ಭೇದೇಽಭೇದೇ ಚ ತದ್ಭಾವಃ ಭೇದಾಭೇದೌ ಚ ವಿರುದ್ಧೌ, ಅತೋ ಜಾತಿವ್ಯಕ್ತ್ಯೋಃ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಂ ನೀಲೋತ್ಪಲಯೋರಿವ ನ ಗೌಣಮ್ , ಕಿಂತು ವ್ಯಾವೃತ್ತಮನುವೃತ್ತೇ ಕಲ್ಪಿತಮಿತ್ಯೇಕನಿಷ್ಠಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷಯೋರುಕ್ತನ್ಯಾಯಂ ಗುಣಗುಣ್ಯಾದಾವತಿದಿಶತಿ -

ಏವಮಿತಿ ।

ತುಲ್ಯೌ ಹಿ ತತ್ರಾಪಿ ವಿಕಲ್ಪದೋಷಾವಿತಿ ಭಾವಃ ।

ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಾನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ದ್ವೇ ವಸ್ತುನೀ ಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷಾವಿತಿ ಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತಿಕ್ಷಿಪ್ಯ, ವಿಶೇಷಾ ಏವ ವಸ್ತೂನೀತಿ ಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತಿಕ್ಷಿಪತಿ -

ತಯೋರಿತಿ ।

ಬುದ್ಧಿವ್ಯಭಿಚಾರಾದ್ಬೋಧ್ಯವ್ಯಭಿಚಾರೇಪಿ, ಕಥಂ ವ್ಯಾವೃತ್ತಾನಾಂ ವಿಶೇಷಾಣಾಮವಸ್ತುತ್ವಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ತಥಾ ಚೇತಿ ।

ವಿಕಾರೋ ಹಿ ಸ ಇತ್ಯಾದಾವಿತಿ  ಶೇಷಃ ।

ನ ಚೈಕಂ ವಸ್ತು ಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷಾತ್ಮಕಮೇಕಸ್ಯ ದ್ವೈರೂಪ್ಯವಿರೋಧಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ, ಸಾಮಾನ್ಯಮೇಕಮೇವ ವಸ್ತು ತದ್ಬುದ್ಧೇರವ್ಯಭಿಚಾರಾತ್ , ಬೋಧ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಸತಸ್ತಥಾತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ -

ನ ತ್ವಿತಿ ।

ವ್ಯಭಿಚರತೀತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।

ವಿಶೇಷಾಣಾಂ ವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವೇ ಸತಶ್ಚಾವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವೇ ಫಲಿತಮುಪಸಂಹರತಿ -

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಅಸತ್ತ್ವಂ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಮ್ । ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ -

ವ್ಯಭಿಚಾರಾದಿತಿ ।

ಸದ್ಬುದ್ಧಿವಿಷಯಸ್ಯ ಸತೋಽಕಲ್ಪಿತತ್ವೇ ತಚ್ಛಬ್ದೋಪಾತ್ತಮೇವ ಹೇತುಮಾಹ -

ಅವ್ಯಭಿಚಾರಾದಿತಿ ।