శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
నాసతో విద్యతే భావో నాభావో విద్యతే సతః
ఉభయోరపి దృష్టోఽన్తస్త్వనయోస్తత్త్వదర్శిభిః ॥ ౧౬ ॥
తస్మాద్దేహాదేః ద్వన్ద్వస్య సకారణస్య అసతో విద్యతే భావ ఇతితథా సతశ్చ ఆత్మనః అభావః అవిద్యమానతా విద్యతే, సర్వత్ర అవ్యభిచారాత్ ఇతి అవోచామ
నాసతో విద్యతే భావో నాభావో విద్యతే సతః
ఉభయోరపి దృష్టోఽన్తస్త్వనయోస్తత్త్వదర్శిభిః ॥ ౧౬ ॥
తస్మాద్దేహాదేః ద్వన్ద్వస్య సకారణస్య అసతో విద్యతే భావ ఇతితథా సతశ్చ ఆత్మనః అభావః అవిద్యమానతా విద్యతే, సర్వత్ర అవ్యభిచారాత్ ఇతి అవోచామ

ఘటాదేః సతి కల్పితత్వానుమానస్య దోషరాహిత్యే, ఫలితముపసంహరతి -

తస్మాదితి ।

ప్రథమపాదవ్యాఖ్యానపరిసామాప్తావితిశబ్దః । నను - నేదం వ్యాఖ్యానం భాష్యకారాభిప్రేతమ్ , సర్వద్వైతశూన్యత్వవివక్షాయాం శాస్త్రతద్భాష్యవిరోధాత్ । కేనాపి పునర్దుర్విదగ్ధేన స్వమనీషికయోత్ప్రేక్షితమేతత్ ఇతి చేత్ , మైవమ్ । కిమిదం ద్వైతప్రపఞ్చస్య శూన్యత్వమ్ ? కిం తుచ్ఛత్వమ్ ? కిం వా సద్విలక్షణత్వమ్ ? నాద్యః, అనభ్యుపగమాత్ । ద్వితీయానభ్యుపగమే తు తవైవ శాస్త్రవిరోధో భాష్యవిరోధశ్చ । సర్వం హి శాస్త్రం తద్భాష్యం చ ద్వైతస్య సత్యత్వానధికరణత్వసాధనేన అద్వైతసత్యత్వే పర్యవసితమితి త్రైవిద్యవృద్ధైస్తత్ర తత్ర ప్రతిష్ఠాపితమ్ । తథా చ ప్రక్షేపాశఙ్కా సమ్ప్రదాయపరిచయాభావాత్ ఇతి ద్రష్టవ్యమ్ ।

అనాత్మజాతస్య కల్పితత్వేన అవస్తుత్వప్రతిపాదనపరతయా ప్రథమపాదం వ్యాఖ్యాయ, ద్వితీయపాదమాత్మనః సర్వకల్పనాధిష్ఠానస్యాకల్పితత్వేన వస్తుత్వప్రసాధనపరతయా వ్యాకరోతి -

తథేతి ।

నను - ఆత్మనః సదాత్మనో విశేషేషు వినాశిషు తదుపరక్తస్య వినాశః స్యాత్ ఇత్యాశఙ్క్య, విశిష్టనాశేఽపి స్వరూపానాశస్యోక్తత్వాత్ , మైవమిత్యాహ -

సర్వత్రేతి ।