ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಅಂತವಂತ ಇಮೇ ದೇಹಾ ನಿತ್ಯಸ್ಯೋಕ್ತಾಃ ಶರೀರಿಣಃ
ಅನಾಶಿನೋಽಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ತಸ್ಮಾದ್ಯುಧ್ಯಸ್ವ ಭಾರತ ॥ ೧೮ ॥
ಅಂತಃ ವಿನಾಶಃ ವಿದ್ಯತೇ ಯೇಷಾಂ ತೇ ಅಂತವಂತಃಯಥಾ ಮೃಗತೃಷ್ಣಿಕಾದೌ ಸದ್ಬುದ್ಧಿಃ ಅನುವೃತ್ತಾ ಪ್ರಮಾಣನಿರೂಪಣಾಂತೇ ವಿಚ್ಛಿದ್ಯತೇ, ತಸ್ಯ ಅಂತಃ ; ತಥಾ ಇಮೇ ದೇಹಾಃ ಸ್ವಪ್ನಮಾಯಾದೇಹಾದಿವಚ್ಚ ಅಂತವಂತಃ ನಿತ್ಯಸ್ಯ ಶರೀರಿಣಃ ಶರೀರವತಃ ಅನಾಶಿನಃ ಅಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ಆತ್ಮನಃ ಅಂತವಂತ ಇತಿ ಉಕ್ತಾಃ ವಿವೇಕಿಭಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ‘ನಿತ್ಯಸ್ಯ’ ‘ಅನಾಶಿನಃಇತಿ ಪುನರುಕ್ತಮ್ ; ನಿತ್ಯತ್ವಸ್ಯ ದ್ವಿವಿಧತ್ವಾತ್ ಲೋಕೇ, ನಾಶಸ್ಯ ಯಥಾ ದೇಹೋ ಭಸ್ಮೀಭೂತಃ ಅದರ್ಶನಂ ಗತೋ ನಷ್ಟ ಉಚ್ಯತೇವಿದ್ಯಮಾನೋಽಪಿ ಯಥಾ ಅನ್ಯಥಾ ಪರಿಣತೋ ವ್ಯಾಧ್ಯಾದಿಯುಕ್ತೋ ಜಾತೋ ನಷ್ಟ ಉಚ್ಯತೇತತ್ರನಿತ್ಯಸ್ಯ’ ‘ಅನಾಶಿನಃಇತಿ ದ್ವಿವಿಧೇನಾಪಿ ನಾಶೇನ ಅಸಂಬಂಧಃ ಅಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃಅನ್ಯಥಾ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿವದಪಿ ನಿತ್ಯತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ ಆತ್ಮನಃ ; ತತ್ ಮಾ ಭೂದಿತಿನಿತ್ಯಸ್ಯ’ ‘ಅನಾಶಿನಃಇತ್ಯಾಹಅಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಪ್ರಮಾಣೈಃ ಅಪರಿಚ್ಛೇದ್ಯಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ
ಅಂತವಂತ ಇಮೇ ದೇಹಾ ನಿತ್ಯಸ್ಯೋಕ್ತಾಃ ಶರೀರಿಣಃ
ಅನಾಶಿನೋಽಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ತಸ್ಮಾದ್ಯುಧ್ಯಸ್ವ ಭಾರತ ॥ ೧೮ ॥
ಅಂತಃ ವಿನಾಶಃ ವಿದ್ಯತೇ ಯೇಷಾಂ ತೇ ಅಂತವಂತಃಯಥಾ ಮೃಗತೃಷ್ಣಿಕಾದೌ ಸದ್ಬುದ್ಧಿಃ ಅನುವೃತ್ತಾ ಪ್ರಮಾಣನಿರೂಪಣಾಂತೇ ವಿಚ್ಛಿದ್ಯತೇ, ತಸ್ಯ ಅಂತಃ ; ತಥಾ ಇಮೇ ದೇಹಾಃ ಸ್ವಪ್ನಮಾಯಾದೇಹಾದಿವಚ್ಚ ಅಂತವಂತಃ ನಿತ್ಯಸ್ಯ ಶರೀರಿಣಃ ಶರೀರವತಃ ಅನಾಶಿನಃ ಅಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ಆತ್ಮನಃ ಅಂತವಂತ ಇತಿ ಉಕ್ತಾಃ ವಿವೇಕಿಭಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ‘ನಿತ್ಯಸ್ಯ’ ‘ಅನಾಶಿನಃಇತಿ ಪುನರುಕ್ತಮ್ ; ನಿತ್ಯತ್ವಸ್ಯ ದ್ವಿವಿಧತ್ವಾತ್ ಲೋಕೇ, ನಾಶಸ್ಯ ಯಥಾ ದೇಹೋ ಭಸ್ಮೀಭೂತಃ ಅದರ್ಶನಂ ಗತೋ ನಷ್ಟ ಉಚ್ಯತೇವಿದ್ಯಮಾನೋಽಪಿ ಯಥಾ ಅನ್ಯಥಾ ಪರಿಣತೋ ವ್ಯಾಧ್ಯಾದಿಯುಕ್ತೋ ಜಾತೋ ನಷ್ಟ ಉಚ್ಯತೇತತ್ರನಿತ್ಯಸ್ಯ’ ‘ಅನಾಶಿನಃಇತಿ ದ್ವಿವಿಧೇನಾಪಿ ನಾಶೇನ ಅಸಂಬಂಧಃ ಅಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃಅನ್ಯಥಾ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿವದಪಿ ನಿತ್ಯತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ ಆತ್ಮನಃ ; ತತ್ ಮಾ ಭೂದಿತಿನಿತ್ಯಸ್ಯ’ ‘ಅನಾಶಿನಃಇತ್ಯಾಹಅಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಪ್ರಮಾಣೈಃ ಅಪರಿಚ್ಛೇದ್ಯಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ

ನನು - ದೇಹಾದಿಷು ಸದ್ಬುದ್ಧೇರನುವೃತ್ತೇಸ್ತಸ್ಯಾ ವಿಚ್ಛೇದಾಭಾವಾತ್ ಕಥಮಂತವತ್ತ್ವಂ ತೇಷಾಮಿಷ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ -

ಯಥೇತಿ ।

ತಥೇಮೇ ದೇಹಾಃ, ಸದ್ಬುಭಾಜೋಽಪಿ ಪ್ರಮಾಣತೋ ನಿರೂಪಣಾಯಾಮವಸಾನೇ ವಿಚ್ಛೇದಾದಂತವಂತೋ ಭವಂತೀತಿ ಶೇಷಃ ।

ದೇಹತ್ವಾದಿನಾ ಚ ಜಾಗ್ರದ್ದೇಹಾದೇರಂತವತ್ತ್ವಂ ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದನುಮಾತುಂ ಶಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ -

ಸ್ವಪ್ನೇತಿ ।

ತೇಷಾಂ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಂ ವ್ಯುದಸ್ಯತಿ -

ನಿತ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।

ಆಕಾಶಾದಿವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ -

ಶರೀರಿಣ ಇತಿ ।

ಪರಿಣಾಮಿನಿತ್ಯತ್ವಂ ವ್ಯವಚ್ಛಿನತಿ -

ಅನಾಶಿನ ಇತಿ ।

ತಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದ್ಯವಿಷಯತ್ವಮಾಹ -

ಅಪ್ರಮೇಯಸ್ಯೇತಿ ।

ಪ್ರವಾಹಸ್ಯ ಪ್ರವಾಹಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಅನಿರೂಪಣಾತ್ ನ ತದಾತ್ಮನಃ ದೇಹಾದ್ಯಭಾವೇ ಸಂಬಂಧಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಭಿಸಂಧಾಯೋಕ್ತಮ್ -

ವಿವೇಕಿಭಿರಿತಿ ।

ಶರೀರಾದೇರಂತವತ್ತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರವಾಹರೂಪೇಣ ಆತ್ಮನಸ್ತತ್ಸಂಬಂಧಸ್ಯಾನಂತವತ್ತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ನಿತ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।

ನಿತ್ಯತ್ವಸ್ಯ ದ್ವೈವಿಧ್ಯಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ನಾಶದ್ವೈವಿಧ್ಯಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ -

ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನಾಶಸ್ಯ ನಿರವಶೇಷತ್ವೇನ ಸಾವಶೇಷತ್ವೇನ ಚ ಸಿದ್ಧೇ ದ್ವೈವಿಧ್ಯೇ ಫಲಿತಮಾಹ -

ತತ್ರೇತಿ ।

ಪದದ್ವಯಸ್ಯೈಕಾರ್ಥತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ನಿರಸ್ಯತಿ -

ನಿತ್ಯಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ವಿಶೇಷಣಾಭ್ಯಾಂ ಕೂಟಸ್ಥಾನಿತ್ಯತ್ವಮಾತ್ಮನೋ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅನ್ಯತರವಿಶೇಷಣಮಾತ್ರೋಪಾದಾನೇ ಪರಿಣಾಮಿನಿತ್ಯತ್ವಮಾತ್ಮನಃ ಶಂಕ್ಯೇತ ಇತ್ಯನಿಷ್ಟಾಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಅನ್ಯಥೇತಿ ।