శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
అన్తవన్త ఇమే దేహా నిత్యస్యోక్తాః శరీరిణః
అనాశినోఽప్రమేయస్య తస్మాద్యుధ్యస్వ భారత ॥ ౧౮ ॥
అన్తః వినాశః విద్యతే యేషాం తే అన్తవన్తఃయథా మృగతృష్ణికాదౌ సద్బుద్ధిః అనువృత్తా ప్రమాణనిరూపణాన్తే విచ్ఛిద్యతే, తస్య అన్తః ; తథా ఇమే దేహాః స్వప్నమాయాదేహాదివచ్చ అన్తవన్తః నిత్యస్య శరీరిణః శరీరవతః అనాశినః అప్రమేయస్య ఆత్మనః అన్తవన్త ఇతి ఉక్తాః వివేకిభిరిత్యర్థః । ‘నిత్యస్య’ ‘అనాశినఃఇతి పునరుక్తమ్ ; నిత్యత్వస్య ద్వివిధత్వాత్ లోకే, నాశస్య యథా దేహో భస్మీభూతః అదర్శనం గతో నష్ట ఉచ్యతేవిద్యమానోఽపి యథా అన్యథా పరిణతో వ్యాధ్యాదియుక్తో జాతో నష్ట ఉచ్యతేతత్రనిత్యస్య’ ‘అనాశినఃఇతి ద్వివిధేనాపి నాశేన అసమ్బన్ధః అస్యేత్యర్థఃఅన్యథా పృథివ్యాదివదపి నిత్యత్వం స్యాత్ ఆత్మనః ; తత్ మా భూదితినిత్యస్య’ ‘అనాశినఃఇత్యాహఅప్రమేయస్య ప్రమేయస్య ప్రత్యక్షాదిప్రమాణైః అపరిచ్ఛేద్యస్యేత్యర్థః
అన్తవన్త ఇమే దేహా నిత్యస్యోక్తాః శరీరిణః
అనాశినోఽప్రమేయస్య తస్మాద్యుధ్యస్వ భారత ॥ ౧౮ ॥
అన్తః వినాశః విద్యతే యేషాం తే అన్తవన్తఃయథా మృగతృష్ణికాదౌ సద్బుద్ధిః అనువృత్తా ప్రమాణనిరూపణాన్తే విచ్ఛిద్యతే, తస్య అన్తః ; తథా ఇమే దేహాః స్వప్నమాయాదేహాదివచ్చ అన్తవన్తః నిత్యస్య శరీరిణః శరీరవతః అనాశినః అప్రమేయస్య ఆత్మనః అన్తవన్త ఇతి ఉక్తాః వివేకిభిరిత్యర్థః । ‘నిత్యస్య’ ‘అనాశినఃఇతి పునరుక్తమ్ ; నిత్యత్వస్య ద్వివిధత్వాత్ లోకే, నాశస్య యథా దేహో భస్మీభూతః అదర్శనం గతో నష్ట ఉచ్యతేవిద్యమానోఽపి యథా అన్యథా పరిణతో వ్యాధ్యాదియుక్తో జాతో నష్ట ఉచ్యతేతత్రనిత్యస్య’ ‘అనాశినఃఇతి ద్వివిధేనాపి నాశేన అసమ్బన్ధః అస్యేత్యర్థఃఅన్యథా పృథివ్యాదివదపి నిత్యత్వం స్యాత్ ఆత్మనః ; తత్ మా భూదితినిత్యస్య’ ‘అనాశినఃఇత్యాహఅప్రమేయస్య ప్రమేయస్య ప్రత్యక్షాదిప్రమాణైః అపరిచ్ఛేద్యస్యేత్యర్థః

నను - దేహాదిషు సద్బుద్ధేరనువృత్తేస్తస్యా విచ్ఛేదాభావాత్ కథమన్తవత్త్వం తేషామిష్యతే ? తత్రాహ -

యథేతి ।

తథేమే దేహాః, సద్బుభాజోఽపి ప్రమాణతో నిరూపణాయామవసానే విచ్ఛేదాదన్తవన్తో భవన్తీతి శేషః ।

దేహత్వాదినా చ జాగ్రద్దేహాదేరన్తవత్త్వం సమ్ప్రతిపన్నవదనుమాతుం శక్యమిత్యాహ -

స్వప్నేతి ।

తేషాం స్వాతన్త్ర్యం వ్యుదస్యతి -

నిత్యస్యేతి ।

ఆకాశాదివ్యావృత్త్యర్థం విశినష్టి -

శరీరిణ ఇతి ।

పరిణామినిత్యత్వం వ్యవచ్ఛినతి -

అనాశిన ఇతి ।

తస్య ప్రత్యక్షాద్యవిషయత్వమాహ -

అప్రమేయస్యేతి ।

ప్రవాహస్య ప్రవాహివ్యతిరేకేణ అనిరూపణాత్ న తదాత్మనః దేహాద్యభావే సమ్బన్ధసిద్ధిరిత్యభిసన్ధాయోక్తమ్ -

వివేకిభిరితి ।

శరీరాదేరన్తవత్త్వేఽపి ప్రవాహరూపేణ ఆత్మనస్తత్సమ్బన్ధస్యానన్తవత్త్వమాశఙ్క్యాహ -

నిత్యస్యేతి ।

నిత్యత్వస్య ద్వైవిధ్యసిద్ధ్యర్థం నాశద్వైవిధ్యం ప్రకటయతి -

యథేత్యాదినా ।

నాశస్య నిరవశేషత్వేన సావశేషత్వేన చ సిద్ధే ద్వైవిధ్యే ఫలితమాహ -

తత్రేతి ।

పదద్వయస్యైకార్థత్వమాశఙ్క్య నిరస్యతి -

నిత్యస్యేత్యాదినా ।

విశేషణాభ్యాం కూటస్థానిత్యత్వమాత్మనో వివక్షితమిత్యర్థః ।

అన్యతరవిశేషణమాత్రోపాదానే పరిణామినిత్యత్వమాత్మనః శఙ్క్యేత ఇత్యనిష్టాపత్తిమాశఙ్క్యాహ -

అన్యథేతి ।