ಸರ್ವವಿಕ್ರಿಯಾರಾಹಿತ್ಯಪ್ರದರ್ಶನೇನ ಹೇತುಂ ವಿಶದಯನ್ ಮಂತ್ರಮೇವ ಪಠತಿ -
ನ ಜಾಯತ ಇತಿ ।
ಜನ್ಮಮರಣವಿಕ್ರಿಯಾದ್ವಯಪ್ರತಿಷೇಧಂ ಸಾಧಯತಿ -
ನಾಯಮಿತಿ ।
ಅಯಮಾತ್ಮಾ ಭೂತ್ವಾ ನಾಭವಿತಾ, ನ ವಾ ಅಭೂತ್ವಾ ಭೂಯೋ ಭವಿತೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ನ ಕೇವಲಂ ವಿಕ್ರಿಯಾದ್ವಯಮೇವಾತ್ರ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ, ಕಿಂತು ಸರ್ವಮೇವ ವಿಕ್ರಿಯಾಜಾತಮಿತ್ಯಾಹ -
ಅಜ ಇತಿ ।
ವಾಚ್ಯಮರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ -
ಜನಿಲಕ್ಷಣೇತಿ ।
ವಿಕಲ್ಪಾರ್ಥತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ -
ವೇತಿ ।
ನಿಷ್ಪನ್ನಮರ್ಥಂ ನಿರ್ದಿಶತಿ -
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಂಬಂಧಮೇವಾಭಿನಯತಿ -
ನ ಕದಾಚಿದಿತಿ ।
ಅಂತ್ಯವಿಕ್ರಿಯಾಭಾವೇ ಹೇತುತ್ವೇನ ನಾಯಮಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ -
ಯೋ ಹೀತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ತು ಭೂತ್ವಾ ಪುನರಭವನಾಭಾವಾನ್ನಾಸ್ತಿ ಮೃತ್ಯುರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನೋ ಜನ್ಮಾಭಾವೇಽಪಿ ಹೇತುರಿಹೈವ ವಿವಕ್ಷಿತಃ, ಇತ್ಯಾಹ -
ವಾಶಬ್ದಾದಿತಿ ।
ಅಭೂತ್ವೇತಿ ಚ್ಛೇದಃ । ದೇಹವದಿತಿ ವ್ಯತಿರೇಕೋದಾಹರಣಮ್ ।
ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಂ ಸಾಧಯತಿ -
ಯೋ ಹೀತಿ ।
ಜನ್ಮಾಭಾವೇ ತತ್ಪೂರ್ವಿಕಾಸ್ತಿತ್ವವಿಕ್ರಿಯಾಽಪಿ ನಾತ್ಮನೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ -
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣವಿಯೋಗಾದಾತ್ಮನೋ ಮೃತೇರಭಾವೇ ಸಾವಶೇಷನಾಶಾಭಾವವನ್ನಿರವಶೇಷನಾಶಾಭಾವೋಽಪಿ ಸಿಧ್ಯತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನನು - ಜನ್ಮನಾಶಯೋರ್ನಿಷೇಧೇ ತದಂತರ್ಗತಾನಾಂ ವಿಕ್ರಿಯಾಂತರಾಣಾಮಪಿ ನಿಷೇಧಸಿದ್ಧೇಸ್ತನ್ನಿಷೇಧಾರ್ಥಂ ನ ಪೃಥಕ್ ಪ್ರಯತಿತಂವ್ಯಮಿತಿ, ತತ್ರಾಹ -
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಸ್ವಶಬ್ದೈಃ - ಮಧ್ಯವರ್ತಿವಿಕ್ರಿಯಾನಿಷೇಧವಾಚಕೈರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಆರ್ಥಿಕೇಽಪಿ ನಿಷೇಧೇ, ನಿಷೇಧಸ್ಯ ಸಿದ್ಧತಯಾ ಶಾಬ್ದೋ ನಿಷೇಧೋ ನ ಪೃಥಗರ್ಥವಾನ್ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -
ಅನುಕ್ತಾನಾಮಿತಿ ।
ನಿತ್ಯಶಬ್ದೇನ ಶಾಶ್ವತಶಬ್ದಸ್ಯ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಪರಿಹರನ್ ವ್ಯಾಕರೋತಿ -
ಶಾಶ್ವತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಪಕ್ಷಯೋ ಹಿ ಸ್ವರೂಪೇಣ ವಾ ಸ್ಯಾತ್ ? ಗುಣಾಪಚಯತೋ ವಾ ? ಇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ, ಕ್ರಮೇಣ ದೂಷಯತಿ -
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪುರಾಣಪದಸ್ಯ ಅಗತಾರ್ಥತ್ವಂ ಕಥಯತಿ -
ಅಪಕ್ಷಯೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ -
ಯೋ ಹೀತಿ ।
‘ನ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ’ ಇತ್ಯನೇನ ಚತುರ್ಥಪಾದಸ್ಯ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯ, ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -
ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನು - ಹಿಂಸಾರ್ಥೋ ಹಂತಿಃ ಶ್ರೂಯತೇ, ತತ್ ಕಥಂ ವಿಪರಿಣಾಮೋ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ -
ಹಂತಿರಿತಿ ।
ಹಿಂಸಾರ್ಥತ್ವಸಂಭವೇ ಕಿಮಿತ್ಯರ್ಥಾಂತರಂ ಹಂತೇರಿಷ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ -
ಅಪುನರುಕ್ತತಾಯೈ ಇತಿ ।
ಹಿಂಸಾರ್ಥತ್ವೇ ಮೃತಿನಿಷೇಧೇನ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಸ್ಯಾತ್ , ತನ್ನಿಷೇಧಾರ್ಥಂ ವಿಪರಿಣಾಮಾರ್ಥತ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪೂರ್ವಾವಸ್ಥಾತ್ಯಾಗೇನ ಅವಸ್ಥಾಂತರಾಪ್ರಪತ್ತಿರ್ವಿಪರಿಣಾಮಃ । ತದರ್ಥಶ್ಚೇದತ್ರ ಹಂತಿರಿಷ್ಯತೇ, ತದಾ ನಿಷ್ಪನ್ನಮರ್ಥಮಾಹ -
ನೇತಿ ।
‘ನ ಜಾಯತೇ’ (ಕ. ಉ. ೧-೨-೧೮) ಇತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ -
ಅಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಷಣ್ಣಾಂ ವಿಕಾರಾಣಾಮಾತ್ಮನಿ ಪ್ರತಿಷೇಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ -
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸರ್ವವಿಕ್ರಿಯಾರಾಹಿತ್ಯೇಽಪಿ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ
॥ ೨೦ ॥