సైవైకా ప్రమాణభూతా బుద్ధిరిత్యాహ -
వ్యవసాయాత్మికేతి ।
బుద్ధ్యన్తరాణి అవివేకమూలాని, అప్రమాణాని, ఇత్యాహ -
బహుశాఖా హీతి ।
వ్యవసాయాత్మికాయా బుద్ధేః శ్రేయోమార్గే ప్రవృత్తాయా వివక్షిత ఫలమాహ -
ఇతరేతి ।
ప్రకృతబుద్ధిద్వయాపేక్షయా ఇతరాః విపరీతాశ్చ అప్రమాణజనితాః స్వకపోలకల్పితా యా బుద్ధయః, తాసాం శాఖాభేదో యః సంసారహేతుః, తస్య బాధికేతి యావత్ ।
తత్ర హేతుః -
సమ్యగితి ।
నిర్దోషవేదవాక్యసముత్థత్వాత్ ఉక్తముపాయోపేయభూతం బుద్ధిద్వయం సాక్షాత్ పారమ్పర్యాభ్యాం సంసారహేతుబాధకమిత్యర్థః ।
ఉత్తరార్ధం వ్యాచష్టే -
యాః పునరితి ।
ప్రకృతబుద్ధిద్వయాపేక్షయా అర్థాన్తరత్వమ్ - ఇతరత్వమ్ ।
తాసామనర్థహేతుత్వం దర్శయతి -
యాసామితి ।
అప్రామాణికబుద్ధీనాం ప్రసక్తానుప్రసక్త్యా జాయమానానామతీవ బుద్ధిపరిణామవిశేషాః శాఖాభేదాః, తేషాం ప్రచారః - ప్రవృత్తిః, తద్వశాదిత్యేతత్ । అనన్తత్వం సమ్యగ్జ్ఞానమన్తరేణ నివృత్తివిరహితత్వమ్ । అపారత్వం - కార్యస్యైవ సతో వస్తుభూతకారణవిరహితత్వమ్ ।
అనుపరతత్వం స్ఫోరయతి -
నిత్యేతి ।
కథం తర్హి తన్నివృత్త్యా పురుషార్థపరిసమాప్తిః ? తత్రాహ -
ప్రమాణేతి ।
అన్వయవ్యతిరేకాఖ్యేన అనుమానేన ఆగమేన చ పదార్థపరిశోధనపరినిష్పన్నా వివేకాత్మికా యా బుద్ధిః, తాం నిమీత్తీకృత్య సముత్పన్నసమ్యగ్బోధానురోధాత్ ప్రకృతా విపరీతబుద్ధయో వ్యావర్తన్తే । తాస్వసఙ్ఖ్యాతాసు వ్యావృత్తాసు సతీషు నిరాలమ్బనతయా సంసారోఽపి స్థాతుమశక్నువన్ ఉపరతో భవతీత్యర్థః ।
యాః పునః ఇత్యుపక్రాన్తాస్తత్త్వజ్ఞానాపనోద్యాః సంసారాస్పదీభూతాః విపరీతబుద్ధీరనుక్రామతి -
తా బుద్ధయ ఇతి ।
బుద్ధీనాం వృక్షస్యేవ కుతో బహుశాఖిత్వమ్ ? తత్రాహ -
బహుభేదా ఇత్యేతదితి ।
ఎకైకాం బుద్ధిమ్ప్రతి శాఖాభేదోఽవాన్తరవిశేషః, తేన బుద్ధీనామసఙ్ఖ్యాత్వం ప్రఖ్యాతమిత్యాహ -
ప్రతిశాఖేతి ।
బుద్ధీనామానన్త్యప్రసిద్ధిప్రద్యోతనార్థో హిశబ్దః ।
సమ్యగ్జ్ఞానవతాం యథోక్తబుద్ధిభేదభాక్త్వమప్రసిద్ధమిత్యాశఙ్క్య ప్రత్యాహ -
కేషామిత్యాదినా
॥ ౪౧ ॥