శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
ఎవం ప్రవర్తితం చక్రం నానువర్తయతీహ యః
అఘాయురిన్ద్రియారామో మోఘం పార్థ జీవతి ॥ ౧౬ ॥
తస్మాత్ అజ్ఞేన అధికృతేన కర్తవ్యమేవ కర్మేతి ప్రకరణార్థఃప్రాక్ ఆత్మజ్ఞాననిష్ఠాయోగ్యతాప్రాప్తేః తాదర్థ్యేన కర్మయోగానుష్ఠానమ్ అధికృతేన అనాత్మజ్ఞేన కర్తవ్యమేవేత్యేతత్ కర్మణామనారమ్భాత్’ (భ. గీ. ౩ । ౪) ఇత్యత ఆరభ్య శరీరయాత్రాపి తే ప్రసిధ్యేదకర్మణః’ (భ. గీ. ౩ । ౮) ఇత్యేవమన్తేన ప్రతిపాద్య, యజ్ఞార్థాత్ కర్మణోఽన్యత్ర’ (భ. గీ. ౩ । ౯) ఇత్యాదినా మోఘం పార్థ జీవతి’ (భ. గీ. ౩ । ౧౬) ఇత్యేవమన్తేనాపి గ్రన్థేన ప్రాసఙ్గికమ్ అధికృతస్య అనాత్మవిదః కర్మానుష్ఠానే బహు కారణముక్తమ్తదకరణే దోషసఙ్కీర్తనం కృతమ్ ॥ ౧౬ ॥
ఎవం ప్రవర్తితం చక్రం నానువర్తయతీహ యః
అఘాయురిన్ద్రియారామో మోఘం పార్థ జీవతి ॥ ౧౬ ॥
తస్మాత్ అజ్ఞేన అధికృతేన కర్తవ్యమేవ కర్మేతి ప్రకరణార్థఃప్రాక్ ఆత్మజ్ఞాననిష్ఠాయోగ్యతాప్రాప్తేః తాదర్థ్యేన కర్మయోగానుష్ఠానమ్ అధికృతేన అనాత్మజ్ఞేన కర్తవ్యమేవేత్యేతత్ కర్మణామనారమ్భాత్’ (భ. గీ. ౩ । ౪) ఇత్యత ఆరభ్య శరీరయాత్రాపి తే ప్రసిధ్యేదకర్మణః’ (భ. గీ. ౩ । ౮) ఇత్యేవమన్తేన ప్రతిపాద్య, యజ్ఞార్థాత్ కర్మణోఽన్యత్ర’ (భ. గీ. ౩ । ౯) ఇత్యాదినా మోఘం పార్థ జీవతి’ (భ. గీ. ౩ । ౧౬) ఇత్యేవమన్తేనాపి గ్రన్థేన ప్రాసఙ్గికమ్ అధికృతస్య అనాత్మవిదః కర్మానుష్ఠానే బహు కారణముక్తమ్తదకరణే దోషసఙ్కీర్తనం కృతమ్ ॥ ౧౬ ॥

‘న కర్మణామనారమ్భాత్’ (భ. గీ. ౩-౪) ఇత్యాదినోక్తముపసంహరతి -

తస్మాదితి ।

జగచ్చక్రస్య ప్రాగుక్తప్రకారేణానువర్తనే వృథా జీవనమఘసాధనం యస్మాత్ తస్మాజ్జీవతా నియతం కర్మ కర్తవ్యమిత్యర్థః ।

యద్యధికృతేన కర్తవ్యమేవ కర్మ, తర్హి కిమితి అజ్ఞేనేతి విశిష్యతే ? జ్ఞాననిష్టేనాపి తత్ కర్తవ్యమేవాధికృతత్వావిశేషాదిత్యాశ్ఙ్క్య, పూర్వోక్తమనువదతి -

ప్రాగితి ।

నహి జ్ఞానకర్మణోర్విరోధాజ్జ్ఞాననిష్ఠేన కర్మ కర్తుం శక్యతే । తథా చానాత్మజ్ఞేనైవ చిత్తశుద్ధ్యాదిపరమ్పరయా జ్ఞానార్థం కర్మాను్ష్ఠేయమితి ప్రతిపాదితమిత్యర్థః ।

తర్హి ‘యజ్ఞార్థాత్’ (భ. గీ. ౩-౯) ఇత్యాది కిమర్థం, నహి తత్ర జ్ఞాననిష్ఠా ప్రతిపాద్యతే, కర్మనిష్ఠా తు పూర్వమేవోక్తత్వాన్నాత్ర వక్తవ్యేత్యాశఙ్క్య, వృత్తమర్థాన్తరమనువదతి -

ప్రతిపాద్యేతి ।

ప్రాసఙ్గికమ్ - అజ్ఞస్య కర్మకర్తవ్యతోక్తిప్రసఙ్గాదాగతమితి యావత్ । బహుకారణమ్ - ఈశ్వరప్రసాదో దేవతాప్రీతిశ్చేత్యాది । దోషసఙ్కీర్తనం - ‘తైర్దత్తాన్ అప్రదాయ’ (భ. గీ. ౩-౧౨) ఇత్యాది ॥ ౧౬ ॥