శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
సదృశం చేష్టతే స్వస్యాః ప్రకృతేర్జ్ఞానవానపి
ప్రకృతిం యాన్తి భూతాని నిగ్రహః కిం కరిష్యతి ॥ ౩౩ ॥
సదృశమ్ అనురూపం చేష్టతే చేష్టాం కరోతి | కస్య ? స్వస్యాః స్వకీయాయాః ప్రకృతేఃప్రకృతిర్నామ పూర్వకృతధర్మాధర్మాదిసంస్కారః వర్తమానజన్మాదౌ అభివ్యక్తః ; సా ప్రకృతిఃతస్యాః సదృశమేవ సర్వో జన్తుః జ్ఞానవానపి చేష్టతే, కిం పునర్మూర్ఖఃతస్మాత్ ప్రకృతిం యాన్తి అనుగచ్ఛన్తి భూతాని ప్రాణినఃనిగ్రహః నిషేధరూపః కిం కరిష్యతి మమ వా అన్యస్య వా ॥ ౩౩ ॥
సదృశం చేష్టతే స్వస్యాః ప్రకృతేర్జ్ఞానవానపి
ప్రకృతిం యాన్తి భూతాని నిగ్రహః కిం కరిష్యతి ॥ ౩౩ ॥
సదృశమ్ అనురూపం చేష్టతే చేష్టాం కరోతి | కస్య ? స్వస్యాః స్వకీయాయాః ప్రకృతేఃప్రకృతిర్నామ పూర్వకృతధర్మాధర్మాదిసంస్కారః వర్తమానజన్మాదౌ అభివ్యక్తః ; సా ప్రకృతిఃతస్యాః సదృశమేవ సర్వో జన్తుః జ్ఞానవానపి చేష్టతే, కిం పునర్మూర్ఖఃతస్మాత్ ప్రకృతిం యాన్తి అనుగచ్ఛన్తి భూతాని ప్రాణినఃనిగ్రహః నిషేధరూపః కిం కరిష్యతి మమ వా అన్యస్య వా ॥ ౩౩ ॥

ఉత్తరత్వేన శ్లోకమవతారయతి -

సదృశమితి । తత్రాహేతి ।

సర్వస్య ప్రాణివర్గస్య ప్రకృతివశవర్తిత్వే కైముతికన్యాయం సూచయతి -

జ్ఞానవానపీతి ।

సర్వాణ్యపి భూతాని అనిచ్ఛన్త్యపి ప్రకృతిసదృశీం చేష్టాం గచ్ఛన్తీతి నిగమయతి -

ప్రకృతిమితి ।

భూతానాం ప్రకృత్యధీనత్వేఽపి, ప్రకృతిర్భగవతా నిగ్రాహ్యేత్యాశఙ్క్యాహ -

నిగ్రహ ఇతి ।

కా పునరియం ప్రకృతిః ? యదనుసారిణీ భూతానాం చేష్టేతి పృచ్ఛతి -

ప్రకృతిర్నామేతి ।

భగవదభిప్రేతాం ప్రకృతిం ప్రకటయతి -

పూర్వేతి ।

ఆదిశబ్దేన జ్ఞానేచ్ఛాది సఙ్గృహ్యతే ।

యథోక్తః సంస్కారః స్వసత్తయా ప్రవర్తకశ్వేత్ , ప్రలయేఽపి ప్రవృత్తిః స్యాదిత్యాశఙ్క్య, విశినష్టి -

 వర్తమానేతి ।

సర్వో జన్తురిత్యయుక్తం, వివేకిప్రవృత్తేరతథాత్వాదిత్యాశఙ్క్య, ‘పశ్వాదిభిశ్చావిశేషాత్’ ఇతి న్యాయమనుసరన్నాహ -

జ్ఞానవానితి ।

జ్ఞానవతామజ్ఞానవతాం చ ప్రకృత్యధీనత్వావిశేషే ఫలితమాహ -

తస్మాదితి ।

ప్రకృతిం యాన్తి- ప్రకృతిసదృశీం చేష్టాం గచ్ఛన్తి, అనిచ్ఛన్త్యపి సర్వాణి భూతానీత్యర్థః ।

ప్రకృతేర్భగవతా తత్తుల్యేన వా కేనచిన్నిగ్రహమాశఙ్క్య అవతారితచతుర్థపాదస్యార్థాపేక్షితం పూరయతి -

మమ వేతి

॥ ౩౩ ॥