శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
శ్రీభగవానువాచ —
కామ ఎష క్రోధ ఎష రజోగుణసముద్భవః
మహాశనో మహాపాప్మా విద్ధ్యేనమిహ వైరిణమ్ ॥ ౩౭ ॥
ఐశ్వర్యస్య సమగ్రస్య ధర్మస్య యశసః శ్రియఃవైరాగ్యస్యాథ మోక్షస్య షణ్ణాం భగ ఇతీఙ్గనా’ (వి. పు. ౬ । ౫ । ౭౪) ఐశ్వర్యాదిషట్కం యస్మిన్ వాసుదేవే నిత్యమప్రతిబద్ధత్వేన సామస్త్యేన వర్తతే, ఉత్పత్తిం ప్రలయం చైవ భూతానామాగతిం గతిమ్వేత్తి విద్యామవిద్యాం వాచ్యో భగవానితి’ (వి. పు. ౬ । ౫ । ౭౮) ఉత్పత్త్యాదివిషయం విజ్ఞానం యస్య వాసుదేవః వాచ్యః భగవాన్ ఇతి
శ్రీభగవానువాచ —
కామ ఎష క్రోధ ఎష రజోగుణసముద్భవః
మహాశనో మహాపాప్మా విద్ధ్యేనమిహ వైరిణమ్ ॥ ౩౭ ॥
ఐశ్వర్యస్య సమగ్రస్య ధర్మస్య యశసః శ్రియఃవైరాగ్యస్యాథ మోక్షస్య షణ్ణాం భగ ఇతీఙ్గనా’ (వి. పు. ౬ । ౫ । ౭౪) ఐశ్వర్యాదిషట్కం యస్మిన్ వాసుదేవే నిత్యమప్రతిబద్ధత్వేన సామస్త్యేన వర్తతే, ఉత్పత్తిం ప్రలయం చైవ భూతానామాగతిం గతిమ్వేత్తి విద్యామవిద్యాం వాచ్యో భగవానితి’ (వి. పు. ౬ । ౫ । ౭౮) ఉత్పత్త్యాదివిషయం విజ్ఞానం యస్య వాసుదేవః వాచ్యః భగవాన్ ఇతి

భగవచ్ఛబ్దార్థం నిర్ధారయితుం పౌరాణికం వచనముదాహరతి -

ఐశ్వర్యస్యేతి ।

సమగ్రస్యేత్యేతత్ ప్రత్యేకం విశేషణైః సమ్బధ్యతే । అథ శబ్దస్తథాశబ్దపర్యాయః సముచ్చయార్థః । మోక్షశబ్దేన తదుపాయో జ్ఞానం వివక్ష్యతే ।

ఉదాహృతవచసస్తాత్పర్యమాహ -

ఐశ్వర్యాదీతి ।

స వాచ్యో భగవానితి సమ్బన్ధః ।

తత్రైవ పౌరాణికం వాక్యాన్తరం పఠతి -

ఉత్పత్తిమితి ।

భృతానామితి ప్రత్యేకముత్పత్త్యాదిభిః సమ్బధ్యతే । కారణార్థౌ చ ఉత్పత్తిప్రలయశబ్దౌ । క్రియామాత్రస్య పురుషాన్తరగోచరత్వసమ్భవాత్ । ఆగతిర్గతిశ్చేత్యాగామిన్యౌ సమ్పదాపదౌ సూచ్యేతే ।

వాక్యాన్తరస్యాపి తాత్పర్యమాహ -

ఉత్పత్త్యాదీతి ।

వేత్తీత్యుక్తః సాక్షాత్కారో విజ్ఞానమిత్యుచ్యతే । సమగ్రైశ్వర్యాదిసమ్పత్తిసముచ్చయార్థశ్చకారః ।