శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
ఇన్ద్రియాణి పరాణ్యాహురిన్ద్రియేభ్యః పరం మనః
మనసస్తు పరా బుద్ధిర్యో బుద్ధేః పరతస్తు సః ॥ ౪౨ ॥
ఇన్ద్రియాణి శ్రోత్రాదీని పఞ్చ దేహం స్థూలం బాహ్యం పరిచ్ఛిన్నం అపేక్ష్య సౌక్ష్మ్యాన్తరత్వవ్యాపిత్వాద్యపేక్షయా పరాణి ప్రకృష్టాని ఆహుః పణ్డితాఃతథా ఇన్ద్రియేభ్యః పరం మనః సఙ్కల్పవికల్పాత్మకమ్తథా మనసః తు పరా బుద్ధిః నిశ్చయాత్మికాతథా యః సర్వదృశ్యేభ్యః బుద్ధ్యన్తేభ్యః ఆభ్యన్తరః, యం దేహినమ్ ఇన్ద్రియాదిభిః ఆశ్రయైః యుక్తః కామః జ్ఞానావరణద్వారేణ మోహయతి ఇత్యుక్తమ్బుద్ధేః పరతస్తు సః, సః బుద్ధేః ద్రష్టా పర ఆత్మా ॥ ౪౨ ॥
ఇన్ద్రియాణి పరాణ్యాహురిన్ద్రియేభ్యః పరం మనః
మనసస్తు పరా బుద్ధిర్యో బుద్ధేః పరతస్తు సః ॥ ౪౨ ॥
ఇన్ద్రియాణి శ్రోత్రాదీని పఞ్చ దేహం స్థూలం బాహ్యం పరిచ్ఛిన్నం అపేక్ష్య సౌక్ష్మ్యాన్తరత్వవ్యాపిత్వాద్యపేక్షయా పరాణి ప్రకృష్టాని ఆహుః పణ్డితాఃతథా ఇన్ద్రియేభ్యః పరం మనః సఙ్కల్పవికల్పాత్మకమ్తథా మనసః తు పరా బుద్ధిః నిశ్చయాత్మికాతథా యః సర్వదృశ్యేభ్యః బుద్ధ్యన్తేభ్యః ఆభ్యన్తరః, యం దేహినమ్ ఇన్ద్రియాదిభిః ఆశ్రయైః యుక్తః కామః జ్ఞానావరణద్వారేణ మోహయతి ఇత్యుక్తమ్బుద్ధేః పరతస్తు సః, సః బుద్ధేః ద్రష్టా పర ఆత్మా ॥ ౪౨ ॥

కిమపేక్షయా తేషాం పరత్వం ? తత్రాహ -

దేహమితి ।

తథాఽపి కేన ప్రకారేణ పరత్వం ? తదాహ -

సౌక్ష్మ్యేతి ।

ఆదిశబ్దేన కారణత్వాది గృహ్యతే ।

ఇన్ద్రియాపేక్షయా సూక్ష్మత్వాదినా మనసః స్వరూపోక్తిపూర్వకం పరత్వం కథయతి -

తథేతి ।

మనసి దర్శితం న్యాయం బుద్ధావతిదిశతి -

తథా మనసస్త్వితి ।

‘యో బుద్ధేః’ (భ. గీ. ౩-౪౨) ఇత్యాది వ్యాచష్టే -

తథేత్యాదినా ।

ఆత్మనో యథోక్తవిశేషణస్యాప్రకృతత్వమాశఙ్క్యాహ  -

యం దేహినమితి

॥ ౪౨ ॥