ఎవం బ్రహ్మార్పణమన్త్రస్యాక్షరార్థముక్త్వా తాత్పర్యార్థమాహ -
ఎవమితి ।
నివృత్తకర్మాణం సంన్యాసినం ప్రతి కథమస్య మన్త్రస్య ప్రవృత్తిః ? ఇత్యాశఙ్క్యాహ -
నివృత్తేతి ।
యథా బాహ్యయజ్ఞానుష్ఠానాసమర్థస్యాజ్ఞస్య సఙ్కల్పాత్మకయజ్ఞో దృష్టః, తథా జ్ఞానస్య యజ్ఞత్వసమ్పాదనం స్తుత్యర్థం సుతరాముపపద్యతే, తేన స్తుతిలాభాత్ కల్పనాయాః స్వాధీనత్వాచ్చేత్యర్థః ।
జ్ఞానస్య యజ్ఞత్వసమ్పాదనమభినయతి -
యదర్పణాదీతి ।
కేన ప్రమాణేనాత్ర యజ్ఞత్వసమ్పాదనమవగతమ్ ? ఇత్యాశఙ్క్య, అర్పణాదీనాం విశేషతో బ్రహ్మత్వాభిధానానుపపత్త్యా, ఇత్వాహ -
అన్యథేతి ।
జ్ఞానస్య యజ్ఞత్వే సమ్పాదితే ఫలితమాహ -
తస్మాదితి ।
‘ఆత్మైవేదం సర్వమ్’ (ఛా. ఉ. ౭-౨౫-౨) ఇత్యాత్మవ్యతిరేకేణ సర్వస్యావస్తుత్వ ప్రతిపాద్యమానస్య కర్మాభావే హేత్వన్తరమాహ -
కారకేతి ।
కారకబుద్ధేస్తేష్వభిమానస్యాభావేఽపి కిమితి కర్మ న స్యాద్ ? ఇత్యాశఙ్క్యాహ -
నహీతి ।
ఉక్తమేవాన్వయవ్యతిరేకాభ్యాం ద్రాఢయతి -
సర్వమేవేతి ।
‘ఇన్ద్రాయ’ ఇత్యాదినా శబ్దేన సమర్పితో దేవతావిశేషః సమ్ప్రదానం కారకమ్ , ఆది శబ్దాద్ వ్రీహ్యాదికరణకారకం తద్విషయబుద్ధిమత్ , కర్తాఽ స్మీత్యభిమానపూర్వకం భోక్ష్యే ఫలమస్యేతి ఫలభిసన్ధిమచ్చ కర్మ దృష్టమితి యోజనా ।
అన్వయముక్త్వా వ్యతిరేకమాహ -
నేత్యాదినా ।
ఉపమృదితా క్రియాదిభేదవిషయా బుద్ధిర్యస్య తత్కర్మ । తథా కర్తృత్వాభిమానపూర్వకో భోక్ష్యే ఫలమస్యేతి యోఽభిసన్ధిస్తేన రహితం చ న కర్మ దృష్టమిత్యన్వయః ।
తథాఽపి బ్రహ్మవిదో భాసమానకర్మాభావే కిమాయాతమ్ ? ఇత్యాశఙ్క్యాహ -
ఇదమితి ।
యదిదం బ్రహ్మవిదో దృశ్యమానమ్ కర్మ, తదహమస్మి బ్రహ్మేతి బుద్ధ్యా నిరాకృతకారకాదిభేదవిషయబుద్ధిమత్ । అతశ్చ కర్మైవ న భవతి । తత్త్వజ్ఞానే సతి వ్యాపకం కారకాది, వ్యావర్తమానం వ్యాప్యం కర్మాపి వ్యావర్తయతి । తత్త్వవిదః శరీరాదిచేష్టా, కర్మాభావః కర్మవ్యాపకరహితత్వాత్ సుషుప్తచేష్టావదిత్యర్థః ।
జ్ఞానవతో దృశ్యమానం కర్మ అకర్మైవేత్యత్ర భగవదనుమతిమాహ -
తథాచేతి ।
బ్రహ్మవిదో దృష్టం కర్మ నాస్తీత్యుక్తేఽపి తత్కారణానుపమర్దాత్ పునర్భవిష్యతి ఇత్యాశఙ్క్యాహ -
తథాచ దర్శయన్నితి ।
అవిద్వానివ విద్వానపి కర్మణి ప్రవర్తమానో దృశ్యతే । తథాఽపి తస్య కర్మ అకర్మైవ ఇత్యత్ర దృష్టాన్తమాహ -
దృష్టా చేతి ।
విద్వత్కర్మాపి కర్మత్వావిశేషాదితరకర్మవత్ ఫలారమ్భకమిత్యపి శఙ్కా న యుక్తేత్యాహ -
తథేతి ।
ఇదం కర్మ ఎవం కర్తవ్యమ్ , అస్య చ ఫలం భోక్తవ్యమితిమతిః, తత్పూర్వకాణి అతత్పూర్వకాణి చ కర్మాణి । తేషామవాన్తరభేదసఙ్గ్రసన్గ్రహార్థమాదిపదమ్ । దార్ష్టాన్తికమాహ -
తథేతి ।
సప్తమ్యా విద్వత్ప్రకరణం పరామృష్టమ్ । షష్ఠ్యౌ సమానాధికరణే । ఉక్తేఽర్థే పూర్వవాక్యమనుకూలయతి -
అత ఇతి ।