విశేషణవిభాగకరణయోః అన్యథా ఉపపత్తిమ్ ఆశఙ్కతే -
తత్రేతి ।
వ్యవహారభూమిః సప్తమ్యర్థః । షష్ఠీ నిర్ధారణే ।
భవతు అధికారిణాం త్రైవిధ్యమ్ , తథాపి ప్రకృతే విశేషణాదౌ కిమాయాతమ్ ? ఇత్యాశఙ్క్య, తృతీయాపేక్షయా తదుపపత్తిః, ఇత్యాహ -
తానపేక్ష్యేతి ।
ఆరురుక్షోః ఆరూఢస్య చ భేదే ‘తస్యైవ ‘ఇతి ప్రకృతపరామర్శానుపపత్తిః, ఇతి దూషయతి -
న తస్యేతి ।
యది అనారురుక్షుం పురుషమ్ అపేక్ష్య ‘అారురుక్షోః’ ఇతి విశేషణమ్ , తస్య చ కర్మ ఆరోహణకారణమ్ , అనారూఢం చ పురుషమ్ అపేక్ష్య ‘ఆరూఢస్య’ ఇతి విశేషణమ్ , తస్య చ శమః సంన్యాసః యోగఫలప్రాప్తౌ కారణమ్ , ఇతి విశేషణవిభాగకరణయోః ఉపపత్తిః ; తదా ఆరురుక్షోః ఆరూఢస్య చ భిన్నత్వాత్ ప్రకృతపరామర్శినః తచ్ఛబ్దస్యానుపపత్తేః న యుక్తమ్ విశేషణాద్యుపపాదనమ్ , ఇత్యర్థః ।
కిఞ్చ యోగమ్ ఆరురుక్షోః తదారోహణే కారణం కర్మ ఇత్యుక్త్వా పునః ‘యోగారూఢస్య’ ఇతి యోగశబ్దప్రయోగాత్ యో యోగం పూర్వమ్ ఆరురుక్షుః ఆసీత్ , తస్యైవ అపేక్షితం యోగమ్ ఆరూఢస్య తత్ఫలప్రాప్తౌ కర్మసంన్యాసః శమశబ్దవాచ్యో హేతుత్వేన కర్తవ్య ఇతి వచనాత్ ఆరురుక్షోః ఆరూఢస్య చ అభిన్నత్వప్రత్యభిజ్ఞానాత్ ऩ తయోర్భిన్నత్వం శఙ్కితుం శక్యమ్ , ఇత్యాహ -
పునరితి ।
యత్తు - యావజ్జీవశ్రుతివిరోధాత్ యోగారోహణసీమాకరణం కర్మణోఽనుచితమ్ - ఇతి, తత్రాహ -
అత ఇతి ।
పూర్వోక్తరీత్యా కర్మతత్త్యాగయోః విభాగోపపత్తౌ శ్రుతేః అన్యవిషయత్వాత్ యోగమ్ ఆరూఢస్య ముముక్షోః జిజ్ఞాసమానస్య నిత్యనైమిత్తికకర్మస్వపి పరిత్యాగసిద్ధిః, ఇత్యర్థః ।
ఇతశ్చ యావజ్జీవం కర్మ కర్తవ్యం న భవతి, ఇత్యాహ -
యోగేతి ।
సంన్యాసినో యోగభ్రష్టస్య వినాశశఙ్కావచనాత్ న యావజ్జీవం కర్మ కర్తవ్యం ప్రతిభాతి, ఇత్యర్థః ।
నను - యోగభ్రష్టశబ్దేన గృహస్థస్యైవ అభిధానాత్ తస్యైవ అస్మిన్నధ్యాయే యోగవిధానాత్ యోగారోహణయోగ్యత్వే సత్యపి యావజ్జీవం కర్మ కర్తవ్యమ్ - ఇతి, నేత్యాహ -
గృహస్థస్యేతి ।
తేనాపి ముముక్షుణా కృతస్య కర్మణో మోక్షాతిరిక్తఫలానారమ్భకత్వాత్ యోగభ్రష్టోఽసౌ ఛిన్నాభ్రమివ నశ్యతి, ఇతి శఙ్కా సావకాశా, ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -
అవశ్యం హీతి ।
అపౌరుషేయాత్ నిర్దోషాత్ వేదాత్ ఫలదాయినీ కర్మణః స్వాభావికీ శక్తి అవగతా । బ్రహ్మభావస్య చ స్వతస్సిద్ధత్వాత్ న కర్మఫలత్వమ్ । అతో మోక్షాతిరిక్తస్యేవ ఫలస్య కర్మారమ్భకమితి కర్మిణి యోగభ్రష్టేఽపి కర్మగతిం గచ్ఛతి ఇతి నిరవకాశా శఙ్కా, ఇత్యర్థః ।
నను - ముముక్షుణా కామ్యప్రతిషిద్ధయోః అకరణాత్ కృతయోశ్చ నిత్యనైమిత్తికయోః అఫలత్వాత్ - కథం తదీయస్య కర్మణో నియమేన ఫలారమ్భకత్వమ్ ? తత్ర ఆహ -
నిత్యస్య చేతి ।
చకారేణ నైమిత్తికం కర్మ అనుకృష్యతే ।
వేదప్రమణకత్వేఽపి నిత్యనైమిత్తికయోః అఫలత్వే దోషమ్ ఆహ -
అన్యథేతి ।
కర్మణోఽనుష్ఠితస్య ఫలారమ్భకత్వధ్రౌవ్యాత్ గృహస్థో యోగభ్రష్టోఽపి కర్మగతిం గచ్ఛతీతి న తస్య నాశాశఙ్కా, ఇతి శేషః ।
ఇతోఽపి గృహస్థో యోగభ్రష్టశబ్దవాచ్యో న భవతి, ఇత్యాహ -
న చేతి ।
జ్ఞానం కర్మ చ ఇత్యుభయమ్ , తతో భ్రష్టోఽయం నశ్యతి ఇతి వచనమ్ , గృహస్థే కర్మిణి సతి నార్థవద్ భవితుమ్ అలమ్ , తస్య కర్మనిష్ఠస్య కర్మణో విభ్రంశే హేత్వభావాత్ తత్ఫలస్య ఆవశ్యకత్వాత్ , ఇత్యర్థః ।