శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
ఆరురుక్షోర్మునేర్యోగం కర్మ కారణముచ్యతే
యోగారూఢస్య తస్యైవ శమః కారణముచ్యతే ॥ ౩ ॥
ఆరురుక్షోః ఆరోఢుమిచ్ఛతః, అనారూఢస్య, ధ్యానయోగే అవస్థాతుమశక్తస్యైవేత్యర్థఃకస్య తస్య ఆరురుక్షోః ? మునేః, కర్మఫలసంన్యాసిన ఇత్యర్థఃకిమారురుక్షోః ? యోగమ్కర్మ కారణం సాధనమ్ ఉచ్యతేయోగారూఢస్య పునః తస్యైవ శమః ఉపశమః సర్వకర్మభ్యో నివృత్తిః కారణం యోగారూఢస్య సాధనమ్ ఉచ్యతే ఇత్యర్థఃయావద్యావత్ కర్మభ్యః ఉపరమతే, తావత్తావత్ నిరాయాసస్య జితేన్ద్రియస్య చిత్తం సమాధీయతేతథా సతి ఝటితి యోగారూఢో భవతితథా చోక్తం వ్యాసేననైతాదృశం బ్రాహ్మణస్యాస్తి విత్తం యథైకతా సమతా సత్యతా శీలం స్థితిర్దణ్డనిధానమార్జవం తతస్తతశ్చోపరమః క్రియాభ్యః’ (మో. ధ. ౧౭౫ । ౩౭) ఇతి ॥ ౩ ॥
ఆరురుక్షోర్మునేర్యోగం కర్మ కారణముచ్యతే
యోగారూఢస్య తస్యైవ శమః కారణముచ్యతే ॥ ౩ ॥
ఆరురుక్షోః ఆరోఢుమిచ్ఛతః, అనారూఢస్య, ధ్యానయోగే అవస్థాతుమశక్తస్యైవేత్యర్థఃకస్య తస్య ఆరురుక్షోః ? మునేః, కర్మఫలసంన్యాసిన ఇత్యర్థఃకిమారురుక్షోః ? యోగమ్కర్మ కారణం సాధనమ్ ఉచ్యతేయోగారూఢస్య పునః తస్యైవ శమః ఉపశమః సర్వకర్మభ్యో నివృత్తిః కారణం యోగారూఢస్య సాధనమ్ ఉచ్యతే ఇత్యర్థఃయావద్యావత్ కర్మభ్యః ఉపరమతే, తావత్తావత్ నిరాయాసస్య జితేన్ద్రియస్య చిత్తం సమాధీయతేతథా సతి ఝటితి యోగారూఢో భవతితథా చోక్తం వ్యాసేననైతాదృశం బ్రాహ్మణస్యాస్తి విత్తం యథైకతా సమతా సత్యతా శీలం స్థితిర్దణ్డనిధానమార్జవం తతస్తతశ్చోపరమః క్రియాభ్యః’ (మో. ధ. ౧౭౫ । ౩౭) ఇతి ॥ ౩ ॥

భావిన్యా వృత్త్యా మునేర్యోగమ్ ఆరోఢుమ్ ఇచ్ఛోః ఇష్యమాణస్య యోగారోహణస్య కర్మహేతుశ్చేద్ అపేక్షితమ్ యోగమ్ ఆరూఢస్యపి తత్ఫలప్రాప్తౌ తదేవ కారణం భవిష్యతి తస్య కారణత్వే క్లృప్తశక్తిత్వాత్ , ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -

యోగారూఢస్యేతి ।

అనారూఢస్య ఇత్యేతస్యైవ అర్థమ్ స్ఫుటయతి -

ధ్యానేతి ।

మునిత్వం కర్మఫలసంన్యాసిని ఔపచారికమ్ , ఇత్యాహ -

కర్మఫలేతి ।

సాధనం చిత్తశుద్ధిద్వారా ధ్యానయోగప్రాప్తీచ్ఛాయామ్ , ఇతి శేషః । ‘తస్య’ ఇతి ప్రకృతస్య కర్మిణో గ్రహణమ్ ।

ఎవకారో భిన్నక్రమః శమశబ్దేన సమ్బధ్యతే । కస్య అన్యయోగవ్యవచ్ఛేదేన శమో హేతుః ? ఇతి, తత్ర ఆహ -

యోగారూఢత్వస్యేతి ।

సర్వవ్యాపారోపరమరూపోపశమస్య యోగారూఢత్వే కారణత్వం వివృణోతి -

యావద్యావదితి ।

సర్వకర్మనివృత్తౌ ఆయాసాభావాత్ వశీకృతస్య ఇన్ద్రియగ్రామస్య చిత్తసమాధానే యోగారూఢత్వం సిధ్యతి, ఇత్యర్థః ।

సర్వకర్మోపరమస్య పురుషార్థసాధనత్వే పౌరాణికీం సమ్మతిమ్ ఆహ -

తథా చేతి ।

ఎకతా సర్వేషు  భూతేషు వస్తునో ద్వైతాభావోపలక్షితత్వమ్ ,  ఇతి ప్రతిపత్తిః । సమతా - తేష్వేవ ఔపాధికవిశేషేఽపి స్వతో నిర్విశేషత్వధీః । సత్యతా - తేషామేవ హితవచనమ్ । శీలమ్ - స్వభావసమ్పత్తిః । స్థితిః - స్థైర్యమ్ । దణ్డనిధానమ్ - అహింసనమ్ । ఆర్జవమ్ - అవక్రత్వమ్ । క్రియాభ్యః సర్వాభ్యః సకాశాత్ ఉపరతిశ్చ ఇతి, ఎతదుక్తం సర్వం యథా - యాదృశమ్ , ఎతాదృశం నాన్యద్ బ్రాహ్మణస్య విత్తమ్ - పుమర్థసాధనమ్ , అస్తి । తస్మాత్ ఎతదేవ అస్య నిరతిశయం పురుషార్థసాధనమ్ , ఇత్యర్థః ॥ ౩ ॥