ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಷಷ್ಠೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಪ್ರಶಾಂತಾತ್ಮಾ ವಿಗತಭೀರ್ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿವ್ರತೇ ಸ್ಥಿತಃ ।
ಮನಃ ಸಂಯಮ್ಯ ಮಚ್ಚಿತ್ತೋ ಯುಕ್ತ ಆಸೀತ ಮತ್ಪರಃ ॥ ೧೪ ॥
ಪ್ರಶಾಂತಾತ್ಮಾ ಪ್ರಕರ್ಷೇಣ ಶಾಂತಃ ಆತ್ಮಾ ಅಂತಃಕರಣಂ ಯಸ್ಯ ಸೋಽಯಂ ಪ್ರಶಾಂತಾತ್ಮಾ, ವಿಗತಭೀಃ ವಿಗತಭಯಃ, ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿವ್ರತೇ ಸ್ಥಿತಃ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಣೋ ವ್ರತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಂ ಗುರುಶುಶ್ರೂಷಾಭಿಕ್ಷಾನ್ನಭುಕ್ತ್ಯಾದಿ ತಸ್ಮಿನ್ ಸ್ಥಿತಃ, ತದನುಷ್ಠಾತಾ ಭವೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಕಿಂಚ, ಮನಃ ಸಂಯಮ್ಯ ಮನಸಃ ವೃತ್ತೀಃ ಉಪಸಂಹೃತ್ಯ ಇತ್ಯೇತತ್ , ಮಚ್ಚಿತ್ತಃ ಮಯಿ ಪರಮೇಶ್ವರೇ ಚಿತ್ತಂ ಯಸ್ಯ ಸೋಽಯಂ ಮಚ್ಚಿತ್ತಃ, ಯುಕ್ತಃ ಸಮಾಹಿತಃ ಸನ್ ಆಸೀತ ಉಪವಿಶೇತ್ । ಮತ್ಪರಃ ಅಹಂ ಪರೋ ಯಸ್ಯ ಸೋಽಯಂ ಮತ್ಪರೋ ಭವತಿ । ಕಶ್ಚಿತ್ ರಾಗೀ ಸ್ತ್ರೀಚಿತ್ತಃ, ನ ತು ಸ್ತ್ರಿಯಮೇವ ಪರತ್ವೇನ ಗೃಹ್ಣಾತಿ ; ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ? ರಾಜಾನಂ ಮಹಾದೇವಂ ವಾ । ಅಯಂ ತು ಮಚ್ಚಿತ್ತೋ ಮತ್ಪರಶ್ಚ ॥ ೧೪ ॥
ಪ್ರಶಾಂತಾತ್ಮಾ ವಿಗತಭೀರ್ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿವ್ರತೇ ಸ್ಥಿತಃ ।
ಮನಃ ಸಂಯಮ್ಯ ಮಚ್ಚಿತ್ತೋ ಯುಕ್ತ ಆಸೀತ ಮತ್ಪರಃ ॥ ೧೪ ॥
ಪ್ರಶಾಂತಾತ್ಮಾ ಪ್ರಕರ್ಷೇಣ ಶಾಂತಃ ಆತ್ಮಾ ಅಂತಃಕರಣಂ ಯಸ್ಯ ಸೋಽಯಂ ಪ್ರಶಾಂತಾತ್ಮಾ, ವಿಗತಭೀಃ ವಿಗತಭಯಃ, ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿವ್ರತೇ ಸ್ಥಿತಃ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಣೋ ವ್ರತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಂ ಗುರುಶುಶ್ರೂಷಾಭಿಕ್ಷಾನ್ನಭುಕ್ತ್ಯಾದಿ ತಸ್ಮಿನ್ ಸ್ಥಿತಃ, ತದನುಷ್ಠಾತಾ ಭವೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಕಿಂಚ, ಮನಃ ಸಂಯಮ್ಯ ಮನಸಃ ವೃತ್ತೀಃ ಉಪಸಂಹೃತ್ಯ ಇತ್ಯೇತತ್ , ಮಚ್ಚಿತ್ತಃ ಮಯಿ ಪರಮೇಶ್ವರೇ ಚಿತ್ತಂ ಯಸ್ಯ ಸೋಽಯಂ ಮಚ್ಚಿತ್ತಃ, ಯುಕ್ತಃ ಸಮಾಹಿತಃ ಸನ್ ಆಸೀತ ಉಪವಿಶೇತ್ । ಮತ್ಪರಃ ಅಹಂ ಪರೋ ಯಸ್ಯ ಸೋಽಯಂ ಮತ್ಪರೋ ಭವತಿ । ಕಶ್ಚಿತ್ ರಾಗೀ ಸ್ತ್ರೀಚಿತ್ತಃ, ನ ತು ಸ್ತ್ರಿಯಮೇವ ಪರತ್ವೇನ ಗೃಹ್ಣಾತಿ ; ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ? ರಾಜಾನಂ ಮಹಾದೇವಂ ವಾ । ಅಯಂ ತು ಮಚ್ಚಿತ್ತೋ ಮತ್ಪರಶ್ಚ ॥ ೧೪ ॥

ವಿಶೇಷಣಾಂತರಮ್ ಆಹ -

ಕಿಂಚೇತಿ ।

ಉಪಸಂಹೃತ್ಯ ಯೋಗನಿಷ್ಠೋ ಭವೇತ್ , ಇತಿ ಶೇಷಃ ।

ಮನೋವೃತ್ಯುಪಸಂಹಾರೇ ಧ್ಯಾನಮಪಿ ನ ಸಿಧ್ಯೇತ್ , ತಸ್ಯ ತದ್ವೃತ್ಯಾವೃತ್ತಿರೂಪತ್ವಾತ್ , ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಮಚ್ಚಿತ್ತ ಇತಿ ।

ವಿಷಯಾಂತರವಿಷಯಮನೋವೃತ್ತ್ಯುಪಸಂಹಾರೇಣ ಆತ್ಮನ್ಯೇವ ತನ್ನಿಯಮನಾತ್ ನ ಧ್ಯಾನಾನುಪಪತ್ತಿಃ, ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಮಚ್ಚಿತ್ತತ್ವೇನೈವ ಮತ್ಪರಸ್ಯ ಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ಮತ್ಪರ ಇತಿ ಪೃಥಗ್ವಿಶೇಷಣಮ್ ಅನರ್ಥಕಮ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಭವತೀತಿ ।

ಅಂತಃಕರಣಶುದ್ಧಿಃ ಯೋಗಸ್ಯ ಅವಾಂತರಫಲಮ್

॥ ೧೪ ॥