ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ನಾತ್ಯಶ್ನತಸ್ತು ಯೋಗೋಽಸ್ತಿ ಚೈಕಾಂತಮನಶ್ನತಃ
ಚಾತಿಸ್ವಪ್ನಶೀಲಸ್ಯ ಜಾಗ್ರತೋ ನೈವ ಚಾರ್ಜುನ ॥ ೧೬ ॥
ಅತ್ಯಶ್ನತಃ ಆತ್ಮಸಂಮಿತಮನ್ನಪರಿಮಾಣಮತೀತ್ಯಾಶ್ನತಃ ಅತ್ಯಶ್ನತಃ ಯೋಗಃ ಅಸ್ತಿ ಏಕಾಂತಮ್ ಅನಶ್ನತಃ ಯೋಗಃ ಅಸ್ತಿಯದು ವಾ ಆತ್ಮಸಂಮಿತಮನ್ನಂ ತದವತಿ ತನ್ನ ಹಿನಸ್ತಿ ಯದ್ಭೂಯೋ ಹಿನಸ್ತಿ ತದ್ಯತ್ ಕನೀಯೋಽನ್ನಂ ತದವತಿ’ (ಶ. ಬ್ರಾ. ? ) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃತಸ್ಮಾತ್ ಯೋಗೀ ಆತ್ಮಸಂಮಿತಾತ್ ಅನ್ನಾತ್ ಅಧಿಕಂ ನ್ಯೂನಂ ವಾ ಅಶ್ನೀಯಾತ್ಅಥವಾ, ಯೋಗಿನಃ ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರೇ ಪರಿಪಠೀತಾತ್ ಅನ್ನಪರಿಮಾಣಾತ್ ಅತಿಮಾತ್ರಮಶ್ನತಃ ಯೋಗೋ ನಾಸ್ತಿಉಕ್ತಂ ಹಿಅರ್ಧಂ ಸವ್ಯಂಜನಾನ್ನಸ್ಯ ತೃತೀಯಮುದಕಸ್ಯ ವಾಯೋಃ ಸಂಚರಣಾರ್ಥಂ ತು ಚತುರ್ಥಮವಶೇಷಯೇತ್’ ( ? ) ಇತ್ಯಾದಿಪರಿಮಾಣಮ್ತಥಾ ಅತಿಸ್ವಪ್ನಶೀಲಸ್ಯ ಯೋಗೋ ಭವತಿ ನೈವ ಅತಿಮಾತ್ರಂ ಜಾಗ್ರತೋ ಭವತಿ ಅರ್ಜುನ ॥ ೧೬ ॥
ನಾತ್ಯಶ್ನತಸ್ತು ಯೋಗೋಽಸ್ತಿ ಚೈಕಾಂತಮನಶ್ನತಃ
ಚಾತಿಸ್ವಪ್ನಶೀಲಸ್ಯ ಜಾಗ್ರತೋ ನೈವ ಚಾರ್ಜುನ ॥ ೧೬ ॥
ಅತ್ಯಶ್ನತಃ ಆತ್ಮಸಂಮಿತಮನ್ನಪರಿಮಾಣಮತೀತ್ಯಾಶ್ನತಃ ಅತ್ಯಶ್ನತಃ ಯೋಗಃ ಅಸ್ತಿ ಏಕಾಂತಮ್ ಅನಶ್ನತಃ ಯೋಗಃ ಅಸ್ತಿಯದು ವಾ ಆತ್ಮಸಂಮಿತಮನ್ನಂ ತದವತಿ ತನ್ನ ಹಿನಸ್ತಿ ಯದ್ಭೂಯೋ ಹಿನಸ್ತಿ ತದ್ಯತ್ ಕನೀಯೋಽನ್ನಂ ತದವತಿ’ (ಶ. ಬ್ರಾ. ? ) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃತಸ್ಮಾತ್ ಯೋಗೀ ಆತ್ಮಸಂಮಿತಾತ್ ಅನ್ನಾತ್ ಅಧಿಕಂ ನ್ಯೂನಂ ವಾ ಅಶ್ನೀಯಾತ್ಅಥವಾ, ಯೋಗಿನಃ ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರೇ ಪರಿಪಠೀತಾತ್ ಅನ್ನಪರಿಮಾಣಾತ್ ಅತಿಮಾತ್ರಮಶ್ನತಃ ಯೋಗೋ ನಾಸ್ತಿಉಕ್ತಂ ಹಿಅರ್ಧಂ ಸವ್ಯಂಜನಾನ್ನಸ್ಯ ತೃತೀಯಮುದಕಸ್ಯ ವಾಯೋಃ ಸಂಚರಣಾರ್ಥಂ ತು ಚತುರ್ಥಮವಶೇಷಯೇತ್’ ( ? ) ಇತ್ಯಾದಿಪರಿಮಾಣಮ್ತಥಾ ಅತಿಸ್ವಪ್ನಶೀಲಸ್ಯ ಯೋಗೋ ಭವತಿ ನೈವ ಅತಿಮಾತ್ರಂ ಜಾಗ್ರತೋ ಭವತಿ ಅರ್ಜುನ ॥ ೧೬ ॥

ಆಹಾರಾದಿ ಇತ್ಯಾದಿ ಶಬ್ದೇನ ವಿಹಾರಜಾಗರಿತಾದಿ ಚ ಉಚ್ಯತೇ । ಆತ್ಮಸಂಮಿತಂ ಅನ್ನಪರಿಮಾಣಮ್ ಅಷ್ಟಗ್ರಾಸಾದಿ । ಆಹಾರನಿಯಮೇ  ಶತಪಥಶ್ರುತಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ -

ಯದುಹ ವಾ ಇತಿ ।

ತದನ್ನಂ ಭುಜ್ಯಮಾನಂ ಯದುಹ ವಾ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಾ ಅನೂದಿತಂ ಅವತಿ - ಅನುಷ್ಠಾನಯೋಗ್ಯತಾಮ್ ಆಪಾದ್ಯ ಅನುಷ್ಠಾನದ್ವಾರೇಣ ಭೋಕ್ತಾರಂ ರಕ್ಷತಿ । ನ ಪುನಃ ತತ್ ಅನ್ನಂ ಅಸ್ಯ ಅನರ್ಥಾಯ ಭವತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯತ್ಪುನಃ ಆತ್ಮಸಂಮಿತಾತ್ ಭೂಯಃ - ಅಧಿಕತರಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮತಿಕ್ರಮ್ಯ ಭುಜ್ಯತೇ, ತತ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಹಿನಸ್ತಿ ಭೋಕ್ತುಃ ಅನರ್ಥಾಯ  ಭವತಿ । ಯಚ್ಚ ಅನ್ನಂ ಕನೀಯಃ - ಅಲ್ಪತರಂ ಶಾಸ್ತ್ರನಿಶ್ಚಯಾಭಾವಾತ್ ಅದ್ಯತೇ ತತ್ ಅನ್ನಂ ಅನುಷ್ಠಾನಯೋಗ್ಯತಾದಿದ್ವಾರಾ ನ ರಕ್ಷಿತುಂ ಕ್ಷಮತೇ । ತಸ್ಮಾತ್ ಅತ್ಯಧಿಕಮ್ ಅತ್ಯಲ್ಪಂಚ ಅನ್ನಂ ಯೋಗಮಾರುರುಕ್ಷತಾ ತ್ಯಾಜ್ಯಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ -

ತಸ್ಮಾತ್ ಇತಿ ।

ನೇತ್ಯಾದೇಃ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾಂತರಮಾಹ -

ಅಥವೇತಿ ।

ಕಿಂ ತತ್ ಅನ್ನಪರಿಮಾಣಂ ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತಂ, ಯತ್ ಅಧಿಕಂ ನ್ಯೂನಂ ವಾ ಅಭ್ಯವಹರತಃ ಯೋಗಾನುಪಪತ್ತಿಃ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಉಕ್ತಂ ಹೀತಿ ।

‘ ಪೂರಯೇದಶನೇನಾರ್ಧಂ ತೃತೀಯಮುದಕೇನ ತು ।

ವಾಯೋಸ್ಸಂಚರಣಾರ್ಥಾಯ ಚತುರ್ಥಮವಶೇಷಯೇತ್ ॥  ''

ಇತಿ ವಾಕ್ಯಮ್ ಆದಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಯಥಾ ಅತ್ಯಂತಮಶ್ನತಃ ಅನಶ್ನತಶ್ಚ ಯೋಗಃ ನ ಸಂಭವತಿ ತಥಾ ಅತ್ಯಂತಂ ಸ್ವಪತಃ ಜಾಗ್ರತಶ್ಚ ನ ಯೋಗಸ್ಸಂಭವತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -

ತಥೇತಿ

॥ ೧೬ ॥