భూమిశబ్దస్య వ్యవహారయోగ్యస్థూలపృథివీవిషయత్వం వ్యావర్తయతి -
భూమిరితీతి ।
తత్ర హేతుమాహ -
భిన్నేతి ।
ప్రకృతిసమభివ్యాహారాత్ గన్ధతన్మాత్రం స్థూలపృథివీప్రకృతిః, ఉత్తరవికారో భూమిరితి ఉచ్యతే, న విశేష ఇత్యర్థః ।
భూమిశబ్దవత్ అబాదిశబ్దానామపి సూక్ష్మభూతవిషయత్వమ్ ఆహ -
తథేతి ।
తేషామపి ప్రకృతిసమానాధికృతత్వావిశేషాత్ , తన్మాత్రాణాం పూర్వపూర్వప్రకృతీనామ్ ఉత్తరోత్తరవికారణాం న విశేషత్వాసిద్ధిః ఇత్యర్థః ।
మనఃశబ్దస్య సఙ్కల్పవికల్పాత్మకకరణవిషయత్వమ్ ఆశఙ్క్య, ఆహ -
మన ఇతీతి ।
న ఖలు అహఙ్కారాభావే సఙ్కల్పవికల్పయోః అసమ్భవాత్ తదాత్మకం మనః సమ్భవతి ఇత్యర్థః ।
నిశ్చయలక్షణా బుద్ధిః ఇతి అభ్యుపగమాత్ బుద్ధిశబ్దస్య నిశ్చయాత్మకకరణవిషయత్వమ్ ఆశఙ్క్య, ఆహ -
బుద్ధిరితీతి ।
న హి హిరణ్యగర్భసమష్టిబుద్ధిరూపమ్ అన్తరేణ వ్యష్టిబుద్ధిః సిద్ధ్యతి ఇత్యర్థః ।
అహఙ్కారస్య అభిమానవిశేషణాత్మకత్వేన అన్తఃకరణప్రభేదత్వం వ్యావర్తయతి -
అహఙ్కార ఇతి ।
అవిద్యాసంయుక్తమితి - అవిద్యాత్మకమ్ ఇత్యర్థః ।
కథం మూలకారణస్య అహఙ్కారశబ్దత్వమ్? ఇత్యాశఙ్క్య, ఉక్తమర్థం దృష్టాన్తేన స్పష్టయతి -
యథేత్యాదినా ।
మూలకారణస్య అహఙ్కారశబ్దత్వే హేతుమాహ -
ప్రవర్తకత్వాదితి ।
తస్య ప్రవర్తకత్వం ప్రపఞ్చయతి -
అహఙ్కార ఎవేతి ।
సత్యేవ అహఙ్కారే, మమాకరో భవతి, తయోశ్చ భావే, సర్వా ప్రవృత్తిః ఇతి ప్రసిద్ధమ్ ఇత్యర్థః ।
ఉక్తాం ప్రకృతిమ్ ఉపసంహరతి -
ఇతీయమితి ।
ఇయమితి అపరోక్షా, సాక్షిదృశ్యా ఇతి యావత్ ।
ఐశ్వరీ తదాశ్రయా తదైశ్వర్యోపాధిభూతా । ప్రక్రియతే మహదాద్యాకారేణ ఇతి ప్రకృతిః త్రిగుణం జగదుపాదానం ప్రధానమితి మతం వ్యుదస్యతి -
మాయేతి ।
తస్యాః తత్కార్యాకారేణ పరిణామయోగ్యత్వం ద్యోతయతి -
శక్తిరితి ।
అష్టధేతి ।
అష్టభిః ప్రకారైః ఇతి యావత్
॥ ౪ ॥