ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ ಭಾರತ
ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಸಂಮೋಹಂ ಸರ್ಗೇ ಯಾಂತಿ ಪರಂತಪ ॥ ೨೭ ॥
ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನ ಇಚ್ಛಾ ದ್ವೇಷಶ್ಚ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷೌ ತಾಭ್ಯಾಂ ಸಮುತ್ತಿಷ್ಠತೀತಿ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥಃ ತೇನ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನಕೇನೇತಿ ವಿಶೇಷಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಿದಮಾಹದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ ದ್ವಂದ್ವನಿಮಿತ್ತಃ ಮೋಹಃ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹಃ ತೇನತಾವೇವ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷೌ ಶೀತೋಷ್ಣವತ್ ಪರಸ್ಪರವಿರುದ್ಧೌ ಸುಖದುಃಖತದ್ಧೇತುವಿಷಯೌ ಯಥಾಕಾಲಂ ಸರ್ವಭೂತೈಃ ಸಂಬಧ್ಯಮಾನೌ ದ್ವಂದ್ವಶಬ್ದೇನ ಅಭಿಧೀಯೇತೇಯತ್ರ ಯದಾ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷೌ ಸುಖದುಃಖತದ್ಧೇತುಸಂಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾ ಲಬ್ಧಾತ್ಮಕೌ ಭವತಃ, ತದಾ ತೌ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಪ್ರಜ್ಞಾಯಾಃ ಸ್ವವಶಾಪಾದನದ್ವಾರೇಣ ಪರಮಾರ್ಥಾತ್ಮತತ್ತ್ವವಿಷಯಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿಪ್ರತಿಬಂಧಕಾರಣಂ ಮೋಹಂ ಜನಯತಃ ಹಿ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷದೋಷವಶೀಕೃತಚಿತ್ತಸ್ಯ ಯಥಾಭೂತಾರ್ಥವಿಷಯಜ್ಞಾನಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ಬಹಿರಪಿ ; ಕಿಮು ವಕ್ತವ್ಯಂ ತಾಭ್ಯಾಮಾವಿಷ್ಟಬುದ್ಧೇಃ ಸಂಮೂಢಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ಬಹುಪ್ರತಿಬಂಧೇ ಜ್ಞಾನಂ ನೋತ್ಪದ್ಯತ ಇತಿಅತಃ ತೇನ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ, ಭಾರತ ಭರತಾನ್ವಯಜ, ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಸಂಮೋಹಿತಾನಿ ಸಂತಿ ಸಂಮೋಹಂ ಸಂಮೂಢತಾಂ ಸರ್ಗೇ ಜನ್ಮನಿ, ಉತ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಇತ್ಯೇತತ್ , ಯಾಂತಿ ಗಚ್ಛಂತಿ ಹೇ ಪರಂತಪಮೋಹವಶಾನ್ಯೇವ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಜಾಯಮಾನಾನಿ ಜಾಯಂತೇ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃಯತಃ ಏವಮ್ , ಅತಃ ತೇನ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ ಪ್ರತಿಬದ್ಧಪ್ರಜ್ಞಾನಾನಿ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಸಂಮೋಹಿತಾನಿ ಮಾಮಾತ್ಮಭೂತಂ ಜಾನಂತಿ ; ಅತ ಏವ ಆತ್ಮಭಾವೇ ಮಾಂ ಭಜಂತೇ ॥ ೨೭ ॥
ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ ಭಾರತ
ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಸಂಮೋಹಂ ಸರ್ಗೇ ಯಾಂತಿ ಪರಂತಪ ॥ ೨೭ ॥
ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನ ಇಚ್ಛಾ ದ್ವೇಷಶ್ಚ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷೌ ತಾಭ್ಯಾಂ ಸಮುತ್ತಿಷ್ಠತೀತಿ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥಃ ತೇನ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನಕೇನೇತಿ ವಿಶೇಷಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಿದಮಾಹದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ ದ್ವಂದ್ವನಿಮಿತ್ತಃ ಮೋಹಃ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹಃ ತೇನತಾವೇವ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷೌ ಶೀತೋಷ್ಣವತ್ ಪರಸ್ಪರವಿರುದ್ಧೌ ಸುಖದುಃಖತದ್ಧೇತುವಿಷಯೌ ಯಥಾಕಾಲಂ ಸರ್ವಭೂತೈಃ ಸಂಬಧ್ಯಮಾನೌ ದ್ವಂದ್ವಶಬ್ದೇನ ಅಭಿಧೀಯೇತೇಯತ್ರ ಯದಾ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷೌ ಸುಖದುಃಖತದ್ಧೇತುಸಂಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾ ಲಬ್ಧಾತ್ಮಕೌ ಭವತಃ, ತದಾ ತೌ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಪ್ರಜ್ಞಾಯಾಃ ಸ್ವವಶಾಪಾದನದ್ವಾರೇಣ ಪರಮಾರ್ಥಾತ್ಮತತ್ತ್ವವಿಷಯಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿಪ್ರತಿಬಂಧಕಾರಣಂ ಮೋಹಂ ಜನಯತಃ ಹಿ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷದೋಷವಶೀಕೃತಚಿತ್ತಸ್ಯ ಯಥಾಭೂತಾರ್ಥವಿಷಯಜ್ಞಾನಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ಬಹಿರಪಿ ; ಕಿಮು ವಕ್ತವ್ಯಂ ತಾಭ್ಯಾಮಾವಿಷ್ಟಬುದ್ಧೇಃ ಸಂಮೂಢಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ಬಹುಪ್ರತಿಬಂಧೇ ಜ್ಞಾನಂ ನೋತ್ಪದ್ಯತ ಇತಿಅತಃ ತೇನ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ, ಭಾರತ ಭರತಾನ್ವಯಜ, ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಸಂಮೋಹಿತಾನಿ ಸಂತಿ ಸಂಮೋಹಂ ಸಂಮೂಢತಾಂ ಸರ್ಗೇ ಜನ್ಮನಿ, ಉತ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಇತ್ಯೇತತ್ , ಯಾಂತಿ ಗಚ್ಛಂತಿ ಹೇ ಪರಂತಪಮೋಹವಶಾನ್ಯೇವ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಜಾಯಮಾನಾನಿ ಜಾಯಂತೇ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃಯತಃ ಏವಮ್ , ಅತಃ ತೇನ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ ಪ್ರತಿಬದ್ಧಪ್ರಜ್ಞಾನಾನಿ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಸಂಮೋಹಿತಾನಿ ಮಾಮಾತ್ಮಭೂತಂ ಜಾನಂತಿ ; ಅತ ಏವ ಆತ್ಮಭಾವೇ ಮಾಂ ಭಜಂತೇ ॥ ೨೭ ॥

ವಿಶೇಷಮ್ ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ನಿಕ್ಷಿಪತಿ -

ಕೇನೇತಿ ।

ವಿಶೇಷಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಿತಿ ।

ದ್ವಂದ್ವಶಬ್ದೇನ ಗೃಹೀತಯೋರಪಿ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಯೋಃ ಗ್ರಹಣಂ ದ್ವಂದ್ವಶಬ್ದಾರ್ಥೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ , ಇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಆಹ -

ತಾವೇವೇತಿ ।

ತಯೋಃ ಅಪರ್ಯಾಯಮ್ ಏಕತ್ರ ಅನುಪಪತ್ತಿಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ-

ಯಥಾಕಾಲಮಿತಿ ।

ನ ಚ ತಯೋಃ ಅನಧಿಕರಣಂ ಕಿಂಚಿದಪಿ ಭೂತಂ ಸಂಸಾರಮಂಡಲೇ ಸಂಭವತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಸರ್ವಭೂತೈರಿತಿ ।

ತಥಾಪಿ ಕಥಂ ತಯೋಃ ಮೋಹಹೇತುತ್ವಮ್? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ತತ್ರೇತಿ ।

ತಯೋಃ ಆಶ್ರಯಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಂ ಕೈಮುತಿಕನ್ಯಾಯೇನ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -

ನಹೀತಿ ।

ಪೂರ್ವಭಾಗಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಮ್ ಉತ್ತರಭಾಗೇನ ಫಲಿತಮ್ ಆಹ -

ಅತ ಇತಿ ।

ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ಅಹಂಕಾರಾದಿಪ್ರತಿಬಂಧಪ್ರಭಾವತಃ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತೇಃ ಅಸಂಭವಃ ಅತಶ್ಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।

ಕುಲಪ್ರಸೂತ್ಯಭಿಮಾನೇನ ಸ್ವರೂಪಶಕ್ತ್ಯಾ ಚ ಯುಕ್ತಸ್ಯೈವ ಯಥೋಕ್ತಪ್ರತಿಬಂಧ - ಪ್ರತಿವಿಧಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯಮ್ ಇತಿ ದ್ಯೋತನಾರ್ಥಮ್ , ಭಾರತ! ಪರಂತಪ! ಇತಿ ಸಂಬೋಧನದ್ವಯಮ್ । ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಪ್ರತಿಬಂಧೇ ಪ್ರಕೃತಮ್ ಅವಾಂತರಕಾರಣಮ್ ಉಪಸಂಹರತಿ -

ಮೋಹೇತಿ ।

ಜಾಯಮಾನಭೂತಾನಾಂ ಮೋಹಪರತಂತ್ರತ್ವೇ ಫಲಿತಮ್ ಆಹ -

ಯತ ಇತಿ ।