யே த்வக்ஷரமநிர்தே³ஶ்யமவ்யக்தம் பர்யுபாஸதே ।
ஸர்வத்ரக³மசிந்த்யம் ச கூடஸ்த²மசலம் த்⁴ருவம் ॥ 3 ॥
யே து அக்ஷரம் அநிர்தே³ஶ்யம் , அவ்யக்தத்வாத் அஶப்³த³கோ³சர இதி ந நிர்தே³ஷ்டும் ஶக்யதே, அத: அநிர்தே³ஶ்யம் , அவ்யக்தம் ந கேநாபி ப்ரமாணேந வ்யஜ்யத இத்யவ்யக்தம் பர்யுபாஸதே பரி ஸமந்தாத் உபாஸதே । உபாஸநம் நாம யதா²ஶாஸ்த்ரம் உபாஸ்யஸ்ய அர்த²ஸ்ய விஷயீகரணேந ஸாமீப்யம் உபக³ம்ய தைலதா⁴ராவத் ஸமாநப்ரத்யயப்ரவாஹேண தீ³ர்க⁴காலம் யத் ஆஸநம் , தத் உபாஸநமாசக்ஷதே । அக்ஷரஸ்ய விஶேஷணமாஹ உபாஸ்யஸ்ய — ஸர்வத்ரக³ம் வ்யோமவத் வ்யாபி அசிந்த்யம் ச அவ்யக்தத்வாத³சிந்த்யம் । யத்³தி⁴ கரணகோ³சரம் , தத் மநஸாபி சிந்த்யம் , தத்³விபரீதத்வாத் அசிந்த்யம் அக்ஷரம் , கூடஸ்த²ம் த்³ருஶ்யமாநகு³ணம் அந்தர்தோ³ஷம் வஸ்து கூடம் । ‘கூடரூபம்’ ’ கூடஸாக்ஷ்யம்’ இத்யாதௌ³ கூடஶப்³த³: ப்ரஸித்³த⁴: லோகே । ததா² ச அவித்³யாத்³யநேகஸம்ஸாரபீ³ஜம் அந்தர்தோ³ஷவத் மாயாவ்யாக்ருதாதி³ஶப்³த³வாச்யதயா ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம்’ (ஶ்வே. உ. 4 । 10) ‘மம மாயா து³ரத்யயா’ (ப⁴. கீ³. 7 । 14) இத்யாதௌ³ ப்ரஸித்³த⁴ம் யத் தத் கூடம் , தஸ்மிந் கூடே ஸ்தி²தம் கூடஸ்த²ம் தத³த்⁴யக்ஷதயா । அத²வா, ராஶிரிவ ஸ்தி²தம் கூடஸ்த²ம் । அத ஏவ அசலம் । யஸ்மாத் அசலம் , தஸ்மாத் த்⁴ருவம் , நித்யமித்யர்த²: ॥ 3 ॥
யே த்வக்ஷரமநிர்தே³ஶ்யமவ்யக்தம் பர்யுபாஸதே ।
ஸர்வத்ரக³மசிந்த்யம் ச கூடஸ்த²மசலம் த்⁴ருவம் ॥ 3 ॥
யே து அக்ஷரம் அநிர்தே³ஶ்யம் , அவ்யக்தத்வாத் அஶப்³த³கோ³சர இதி ந நிர்தே³ஷ்டும் ஶக்யதே, அத: அநிர்தே³ஶ்யம் , அவ்யக்தம் ந கேநாபி ப்ரமாணேந வ்யஜ்யத இத்யவ்யக்தம் பர்யுபாஸதே பரி ஸமந்தாத் உபாஸதே । உபாஸநம் நாம யதா²ஶாஸ்த்ரம் உபாஸ்யஸ்ய அர்த²ஸ்ய விஷயீகரணேந ஸாமீப்யம் உபக³ம்ய தைலதா⁴ராவத் ஸமாநப்ரத்யயப்ரவாஹேண தீ³ர்க⁴காலம் யத் ஆஸநம் , தத் உபாஸநமாசக்ஷதே । அக்ஷரஸ்ய விஶேஷணமாஹ உபாஸ்யஸ்ய — ஸர்வத்ரக³ம் வ்யோமவத் வ்யாபி அசிந்த்யம் ச அவ்யக்தத்வாத³சிந்த்யம் । யத்³தி⁴ கரணகோ³சரம் , தத் மநஸாபி சிந்த்யம் , தத்³விபரீதத்வாத் அசிந்த்யம் அக்ஷரம் , கூடஸ்த²ம் த்³ருஶ்யமாநகு³ணம் அந்தர்தோ³ஷம் வஸ்து கூடம் । ‘கூடரூபம்’ ’ கூடஸாக்ஷ்யம்’ இத்யாதௌ³ கூடஶப்³த³: ப்ரஸித்³த⁴: லோகே । ததா² ச அவித்³யாத்³யநேகஸம்ஸாரபீ³ஜம் அந்தர்தோ³ஷவத் மாயாவ்யாக்ருதாதி³ஶப்³த³வாச்யதயா ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம்’ (ஶ்வே. உ. 4 । 10) ‘மம மாயா து³ரத்யயா’ (ப⁴. கீ³. 7 । 14) இத்யாதௌ³ ப்ரஸித்³த⁴ம் யத் தத் கூடம் , தஸ்மிந் கூடே ஸ்தி²தம் கூடஸ்த²ம் தத³த்⁴யக்ஷதயா । அத²வா, ராஶிரிவ ஸ்தி²தம் கூடஸ்த²ம் । அத ஏவ அசலம் । யஸ்மாத் அசலம் , தஸ்மாத் த்⁴ருவம் , நித்யமித்யர்த²: ॥ 3 ॥