యే త్వక్షరమనిర్దేశ్యమవ్యక్తం పర్యుపాసతే ।
సర్వత్రగమచిన్త్యం చ కూటస్థమచలం ధ్రువమ్ ॥ ౩ ॥
యే తు అక్షరమ్ అనిర్దేశ్యమ్ , అవ్యక్తత్వాత్ అశబ్దగోచర ఇతి న నిర్దేష్టుం శక్యతే, అతః అనిర్దేశ్యమ్ , అవ్యక్తం న కేనాపి ప్రమాణేన వ్యజ్యత ఇత్యవ్యక్తం పర్యుపాసతే పరి సమన్తాత్ ఉపాసతే । ఉపాసనం నామ యథాశాస్త్రమ్ ఉపాస్యస్య అర్థస్య విషయీకరణేన సామీప్యమ్ ఉపగమ్య తైలధారావత్ సమానప్రత్యయప్రవాహేణ దీర్ఘకాలం యత్ ఆసనమ్ , తత్ ఉపాసనమాచక్షతే । అక్షరస్య విశేషణమాహ ఉపాస్యస్య — సర్వత్రగం వ్యోమవత్ వ్యాపి అచిన్త్యం చ అవ్యక్తత్వాదచిన్త్యమ్ । యద్ధి కరణగోచరమ్ , తత్ మనసాపి చిన్త్యమ్ , తద్విపరీతత్వాత్ అచిన్త్యమ్ అక్షరమ్ , కూటస్థం దృశ్యమానగుణమ్ అన్తర్దోషం వస్తు కూటమ్ । ‘కూటరూపమ్’ ’ కూటసాక్ష్యమ్’ ఇత్యాదౌ కూటశబ్దః ప్రసిద్ధః లోకే । తథా చ అవిద్యాద్యనేకసంసారబీజమ్ అన్తర్దోషవత్ మాయావ్యాకృతాదిశబ్దవాచ్యతయా ‘మాయాం తు ప్రకృతిం విద్యాన్మాయినం తు మహేశ్వరమ్’ (శ్వే. ఉ. ౪ । ౧౦) ‘మమ మాయా దురత్యయా’ (భ. గీ. ౭ । ౧౪) ఇత్యాదౌ ప్రసిద్ధం యత్ తత్ కూటమ్ , తస్మిన్ కూటే స్థితం కూటస్థం తదధ్యక్షతయా । అథవా, రాశిరివ స్థితం కూటస్థమ్ । అత ఎవ అచలమ్ । యస్మాత్ అచలమ్ , తస్మాత్ ధ్రువమ్ , నిత్యమిత్యర్థః ॥ ౩ ॥
యే త్వక్షరమనిర్దేశ్యమవ్యక్తం పర్యుపాసతే ।
సర్వత్రగమచిన్త్యం చ కూటస్థమచలం ధ్రువమ్ ॥ ౩ ॥
యే తు అక్షరమ్ అనిర్దేశ్యమ్ , అవ్యక్తత్వాత్ అశబ్దగోచర ఇతి న నిర్దేష్టుం శక్యతే, అతః అనిర్దేశ్యమ్ , అవ్యక్తం న కేనాపి ప్రమాణేన వ్యజ్యత ఇత్యవ్యక్తం పర్యుపాసతే పరి సమన్తాత్ ఉపాసతే । ఉపాసనం నామ యథాశాస్త్రమ్ ఉపాస్యస్య అర్థస్య విషయీకరణేన సామీప్యమ్ ఉపగమ్య తైలధారావత్ సమానప్రత్యయప్రవాహేణ దీర్ఘకాలం యత్ ఆసనమ్ , తత్ ఉపాసనమాచక్షతే । అక్షరస్య విశేషణమాహ ఉపాస్యస్య — సర్వత్రగం వ్యోమవత్ వ్యాపి అచిన్త్యం చ అవ్యక్తత్వాదచిన్త్యమ్ । యద్ధి కరణగోచరమ్ , తత్ మనసాపి చిన్త్యమ్ , తద్విపరీతత్వాత్ అచిన్త్యమ్ అక్షరమ్ , కూటస్థం దృశ్యమానగుణమ్ అన్తర్దోషం వస్తు కూటమ్ । ‘కూటరూపమ్’ ’ కూటసాక్ష్యమ్’ ఇత్యాదౌ కూటశబ్దః ప్రసిద్ధః లోకే । తథా చ అవిద్యాద్యనేకసంసారబీజమ్ అన్తర్దోషవత్ మాయావ్యాకృతాదిశబ్దవాచ్యతయా ‘మాయాం తు ప్రకృతిం విద్యాన్మాయినం తు మహేశ్వరమ్’ (శ్వే. ఉ. ౪ । ౧౦) ‘మమ మాయా దురత్యయా’ (భ. గీ. ౭ । ౧౪) ఇత్యాదౌ ప్రసిద్ధం యత్ తత్ కూటమ్ , తస్మిన్ కూటే స్థితం కూటస్థం తదధ్యక్షతయా । అథవా, రాశిరివ స్థితం కూటస్థమ్ । అత ఎవ అచలమ్ । యస్మాత్ అచలమ్ , తస్మాత్ ధ్రువమ్ , నిత్యమిత్యర్థః ॥ ౩ ॥