क्षेत्रादियाथात्म्यस्तुत्या प्रलोभिताय, किं तत् ? इति जिज्ञासवे यथोद्देशं क्षेत्रं निर्दिशति स्तुत्येति महत्वे हेतुमाह-

सर्वेति ।

भूतशब्देन स्थूलानामपि विशेषाभावात् ग्रहे का हानिः? इत्याशङ्क्य, आह -

स्थूलानीति ।

अहङ्कारः - अहंप्रत्ययलक्षण इति सम्बन्धः ।

भूतानां प्रतीतिकत्वेन अभिमानमात्रात्मत्वं मत्वा अहङ्कारं, विशिनष्टि -

महाभूतेति ।

‘महतः परम् ‘ इत्यादौ प्रसिद्धं महच्छब्दार्थम् अहङ्कारहेतुमाह -

अहङ्कारेति ।

ईश्वरशक्तिः इत्युक्ते चैतन्यमपि शङ्क्येत, तदर्यमाह -

ममेति ।

अवधारणरूपम् अर्थमेव स्फुटयति -

एतावत्येवेति ।

पञ्चतन्मात्राणि अहङ्कारः महत् अव्याकृतम् इति अष्टधा भिन्नत्वम् । मूलप्रकृत्या सह तन्मात्रादिभेदानां समुच्चयः चकारार्थः ।

दश इन्द्रियाण्येव विभज्य व्युत्पादयति -

श्रोत्रेत्यादिना ।

तदेव प्रश्नद्वारा स्फुटयति -

किन्तदिति ।

शब्दादिविषयशब्देन स्थूलानि भूतानि गृह्यन्ते ।

उक्तेषु तन्मात्रादिषु तन्त्रान्तरीयसंमतिमाह -

तानीति ।

‘मूलप्रकृतिरविकृतिः महदाद्याः प्रकृतिविकृतयः सप्त । षोडशकश्च विकारः’ इति पठन्ति

॥ ५ ॥