ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யம்
த்ரயோத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (கீ³தாபா⁴ஷ்ய)
 
இச்சா² த்³வேஷ: ஸுக²ம் து³:க²ம் ஸங்கா⁴தஶ்சேதநா த்⁴ருதி: ।
ஏதத்க்ஷேத்ரம் ஸமாஸேந ஸவிகாரமுதா³ஹ்ருதம் ॥ 6 ॥
இச்சா², யஜ்ஜாதீயம் ஸுக²ஹேதுமர்த²ம் உபலப்³த⁴வாந் பூர்வம் , புந: தஜ்ஜாதீயமுபலப⁴மாந: தமாதா³துமிச்ச²தி ஸுக²ஹேதுரிதி ; ஸா இயம் இச்சா² அந்த:கரணத⁴ர்ம: ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரம் । ததா² த்³வேஷ:, யஜ்ஜாதீயமர்த²ம் து³:க²ஹேதுத்வேந அநுபூ⁴தவாந் , புந: தஜ்ஜாதீயமர்த²முபலப⁴மாந: தம் த்³வேஷ்டி ; ஸோ(அ)யம் த்³வேஷ: ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரமேவ । ததா² ஸுக²ம் அநுகூலம் ப்ரஸந்நஸத்த்வாத்மகம் ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரமேவ । து³:க²ம் ப்ரதிகூலாத்மகம் ; ஜ்ஞேயத்வாத் தத³பி க்ஷேத்ரம் । ஸங்கா⁴த: தே³ஹேந்த்³ரியாணாம் ஸம்ஹதி: । தஸ்யாமபி⁴வ்யக்தாந்த:கரணவ்ருத்தி:, தப்த இவ லோஹபிண்டே³ அக்³நி: ஆத்மசைதந்யாபா⁴ஸரஸவித்³தா⁴ சேதநா ; ஸா ச க்ஷேத்ரம் ஜ்ஞேயத்வாத் । த்⁴ருதி: யயா அவஸாத³ப்ராப்தாநி தே³ஹேந்த்³ரியாணி த்⁴ரியந்தே ; ஸா ச ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரம் । ஸர்வாந்த:கரணத⁴ர்மோபலக்ஷணார்த²ம் இச்சா²தி³க்³ரஹணம் । யத உக்தமுபஸம்ஹரதி — ஏதத் க்ஷேத்ரம் ஸமாஸேந ஸவிகாரம் ஸஹ விகாரேண மஹதா³தி³நா உதா³ஹ்ருதம் உக்தம் யஸ்ய க்ஷேத்ரபே⁴த³ஜாதஸ்ய ஸம்ஹதி: ‘இத³ம் ஶரீரம் க்ஷேத்ரம்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 1) இதி உக்தம் , தத் க்ஷேத்ரம் வ்யாக்²யாதம் மஹாபூ⁴தாதி³பே⁴த³பி⁴ந்நம் த்⁴ருத்யந்தம் । ॥ 6 ॥
இச்சா² த்³வேஷ: ஸுக²ம் து³:க²ம் ஸங்கா⁴தஶ்சேதநா த்⁴ருதி: ।
ஏதத்க்ஷேத்ரம் ஸமாஸேந ஸவிகாரமுதா³ஹ்ருதம் ॥ 6 ॥
இச்சா², யஜ்ஜாதீயம் ஸுக²ஹேதுமர்த²ம் உபலப்³த⁴வாந் பூர்வம் , புந: தஜ்ஜாதீயமுபலப⁴மாந: தமாதா³துமிச்ச²தி ஸுக²ஹேதுரிதி ; ஸா இயம் இச்சா² அந்த:கரணத⁴ர்ம: ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரம் । ததா² த்³வேஷ:, யஜ்ஜாதீயமர்த²ம் து³:க²ஹேதுத்வேந அநுபூ⁴தவாந் , புந: தஜ்ஜாதீயமர்த²முபலப⁴மாந: தம் த்³வேஷ்டி ; ஸோ(அ)யம் த்³வேஷ: ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரமேவ । ததா² ஸுக²ம் அநுகூலம் ப்ரஸந்நஸத்த்வாத்மகம் ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரமேவ । து³:க²ம் ப்ரதிகூலாத்மகம் ; ஜ்ஞேயத்வாத் தத³பி க்ஷேத்ரம் । ஸங்கா⁴த: தே³ஹேந்த்³ரியாணாம் ஸம்ஹதி: । தஸ்யாமபி⁴வ்யக்தாந்த:கரணவ்ருத்தி:, தப்த இவ லோஹபிண்டே³ அக்³நி: ஆத்மசைதந்யாபா⁴ஸரஸவித்³தா⁴ சேதநா ; ஸா ச க்ஷேத்ரம் ஜ்ஞேயத்வாத் । த்⁴ருதி: யயா அவஸாத³ப்ராப்தாநி தே³ஹேந்த்³ரியாணி த்⁴ரியந்தே ; ஸா ச ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரம் । ஸர்வாந்த:கரணத⁴ர்மோபலக்ஷணார்த²ம் இச்சா²தி³க்³ரஹணம் । யத உக்தமுபஸம்ஹரதி — ஏதத் க்ஷேத்ரம் ஸமாஸேந ஸவிகாரம் ஸஹ விகாரேண மஹதா³தி³நா உதா³ஹ்ருதம் உக்தம் யஸ்ய க்ஷேத்ரபே⁴த³ஜாதஸ்ய ஸம்ஹதி: ‘இத³ம் ஶரீரம் க்ஷேத்ரம்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 1) இதி உக்தம் , தத் க்ஷேத்ரம் வ்யாக்²யாதம் மஹாபூ⁴தாதி³பே⁴த³பி⁴ந்நம் த்⁴ருத்யந்தம் । ॥ 6 ॥

உபலப்³த⁴ஜாதீயஸ்ய உபலப்⁴யமாநஸ்ய ஆதா³நேச்சா²யாம் ஹேதுமாஹ -

ஸுகே²தி ।

இதிஶப்³த³: ஹேத்வர்த²: । ஸுக²ஹேதுத்வாத் தஸ்மிந் இச்சா², இத்யர்த²: ।

இச்சா²ம் ஸுக²தத்³தே⁴துவிஷயத்வேந வ்யாக்²யாய ஆத்மத⁴ர்மத்வம் தஸ்ய வ்யுத³ஸ்யதி -

ஸேயமிதி ।

ததா²பி கத²ம் க்ஷேத்ராந்தர்பூ⁴தத்வம் ? தத்ராஹ -

ஜ்ஞேயத்வாதி³தி ।

இச்சா²வத் த்³வேஷோ(அ)பி த⁴ர்ம: பு³த்³தே⁴:, இத்யாஹ -

ததே²தி ।

கோ(அ)ஸௌ த்³வேஷ:? யஸ்ய பு³த்³தி⁴த⁴ர்மத்வம் , தத்ராஹ -

யஜ்ஜாதீயமிதி ।

தஸ்யாபி இச்சா²வத் க்ஷேத்ராந்தர்பா⁴வமாஹ ஸோ(அ)யிமிதி ।

இச்சா²த்³வேஷவத் பு³த்³தி⁴த⁴ர்ம: ஸுக²மபி, இத்யாஹ -

ததே²தி ।

தஸ்யாபி ஸ்வரூபோக்த்யா க்ஷேத்ராந்த:பாதித்வமாஹ -

அநுகூலமிதி ।

து³:க²ஸ்யாபி ஸ்வரூபோக்த்யா க்ஷேத்ரமத்⁴யவர்தித்வமாஹ -

து³:க²மிதி ।

தே³ஹேந்த்³ரியாத்மவாதௌ³ வ்யுத³ஸிதும் க்ஷேத்ராந்தர்பூ⁴தமேவ ஸங்கா⁴தம் விப⁴ஜதே -

தே³ஹேதி ।

விஜ்ஞாநவாத³ம் ப்ரத்யாஹ -

தஸ்யாமிதி ।

தப்தே லோஹபிண்டே³ வஹ்ரே: அபி⁴வ்யக்திவத் உக்தஸம்ஹதௌ பு³த்³தி⁴வ்ருத்தி: அபி⁴வ்யஜ்யதே । தத்ர ச அக்³நி: அபி⁴வ்யக்த: லோஹபிண்ட³மேவ அக்³நிபு³த்³த்⁴யா க்³ராஹயதி । ததா² ஆத்மசைதந்யம் பு³த்³தி⁴வ்ருத்தௌ அபி⁴வ்யக்தம் தாமேவ ஆத்மதயா போ³த⁴யதி । அத: ததா³பா⁴ஸாநுவித்³தா⁴ ஸைவ சேதநா இத்யுச்யதே । ஸா ச முக்²யசேதநம் ப்ரதி ஜ்ஞேயத்வாத் அதத்³ரூபத்வாத் க்ஷேத்ரமேவ இத்யர்த²: ।

த்⁴ருதிஸ்வரூபோக்த்யா க்ஷேத்ரத்வம் தஸ்யா த³ர்ஶயதி -

த்⁴ருதிரித்யாதி³நா ।

நநு - அऩ்யே(அ)பி ஸங்கல்பாத³யோ மநோத⁴ர்மா: ஸந்தி, தே கிமிதி அத்ர க்ஷேத்ரத்வேந நோச்யந்தே? தத்ராஹ -

ஸர்வேதி ।

தஸ்ய உபலக்ஷணார்த²த்வே ஹேதுமாஹ -

யத இதி ।

இச்சா²தி³வத் அஸ்மிந்நவஸரே ஸங்கல்பாதீ³நாமபி த³ர்ஶிதத்வம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய, ப்ரகரணவிபா⁴கா³ர்த²ம் யதோ ப⁴க³வது³க்தம் க்ஷேத்ரமுபஸம்ஹரதி, அத: யுக்தம் இச்சா²தி³க்³ரஹஸ்ய ஸர்வாநு்க்தபு³த்³தி⁴த⁴ர்மோபலக்ஷணார்த²த்வம் இத்யர்த²: ।

விரக்தஸ்ய ஜ்ஞாநாதி⁴காராய வைராக்³யார்த²ம் க்ஷேத்ரம் வ்யாக்²யாதம் , இதி அநுவத³தி -

யஸ்யேதி ।

க்ஷேத்ரபே⁴த³ஜாதஸ்ய வ்யஷ்டிதே³ஹவிபா⁴க³ஸ்ய ஸர்வஸ்ய இத்யர்த²: । ஸம்ஹதி: - ஸமஷ்டிஶரீரம்

॥ 6 ॥