ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ತ್ರಯೋದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕಾರ್ಯಕರಣಕರ್ತೃತ್ವೇ ಹೇತುಃ ಪ್ರಕೃತಿರುಚ್ಯತೇ ।
ಪುರುಷಃ ಸುಖದುಃಖಾನಾಂ ಭೋಕ್ತೃತ್ವೇ ಹೇತುರುಚ್ಯತೇ ॥ ೨೦ ॥
ಕಥಂ ಪುನಃ ಅನೇನ ಕಾರ್ಯಕರಣಕರ್ತೃತ್ವೇನ ಸುಖದುಃಖಭೋಕ್ತೃತ್ವೇನ ಚ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷಯೋಃ ಸಂಸಾರಕಾರಣತ್ವಮುಚ್ಯತೇ ಇತಿ, ಅತ್ರ ಉಚ್ಯತೇ — ಕಾರ್ಯಕರಣಸುಖದುಃಖರೂಪೇಣ ಹೇತುಫಲಾತ್ಮನಾ ಪ್ರಕೃತೇಃ ಪರಿಣಾಮಾಭಾವೇ, ಪುರುಷಸ್ಯ ಚ ಚೇತನಸ್ಯ ಅಸತಿ ತದುಪಲಬ್ಧೃತ್ವೇ, ಕುತಃ ಸಂಸಾರಃ ಸ್ಯಾತ್ ? ಯದಾ ಪುನಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಸುಖದುಃಖಸ್ವರೂಪೇಣ ಹೇತುಫಲಾತ್ಮನಾ ಪರಿಣತಯಾ ಪ್ರಕೃತ್ಯಾ ಭೋಗ್ಯಯಾ ಪುರುಷಸ್ಯ ತದ್ವಿಪರೀತಸ್ಯ ಭೋಕ್ತೃತ್ವೇನ ಅವಿದ್ಯಾರೂಪಃ ಸಂಯೋಗಃ ಸ್ಯಾತ್ , ತದಾ ಸಂಸಾರಃ ಸ್ಯಾತ್ ಇತಿ । ಅತಃ ಯತ್ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷಯೋಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಕರ್ತೃತ್ವೇನ ಸುಖದುಃಖಭೋಕ್ತೃತ್ವೇನ ಚ ಸಂಸಾರಕಾರಣತ್ವಮುಕ್ತಮ್ , ತತ್ ಯುಕ್ತಮ್ । ಕಃ ಪುನಃ ಅಯಂ ಸಂಸಾರೋ ನಾಮ ? ಸುಖದುಃಖಸಂಭೋಗಃ ಸಂಸಾರಃ । ಪುರುಷಸ್ಯ ಚ ಸುಖದುಃಖಾನಾಂ ಸಂಭೋಕ್ತೃತ್ವಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಿತಿ ॥ ೨೦ ॥
ಕಾರ್ಯಕರಣಕರ್ತೃತ್ವೇ ಹೇತುಃ ಪ್ರಕೃತಿರುಚ್ಯತೇ ।
ಪುರುಷಃ ಸುಖದುಃಖಾನಾಂ ಭೋಕ್ತೃತ್ವೇ ಹೇತುರುಚ್ಯತೇ ॥ ೨೦ ॥
ಕಥಂ ಪುನಃ ಅನೇನ ಕಾರ್ಯಕರಣಕರ್ತೃತ್ವೇನ ಸುಖದುಃಖಭೋಕ್ತೃತ್ವೇನ ಚ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷಯೋಃ ಸಂಸಾರಕಾರಣತ್ವಮುಚ್ಯತೇ ಇತಿ, ಅತ್ರ ಉಚ್ಯತೇ — ಕಾರ್ಯಕರಣಸುಖದುಃಖರೂಪೇಣ ಹೇತುಫಲಾತ್ಮನಾ ಪ್ರಕೃತೇಃ ಪರಿಣಾಮಾಭಾವೇ, ಪುರುಷಸ್ಯ ಚ ಚೇತನಸ್ಯ ಅಸತಿ ತದುಪಲಬ್ಧೃತ್ವೇ, ಕುತಃ ಸಂಸಾರಃ ಸ್ಯಾತ್ ? ಯದಾ ಪುನಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಸುಖದುಃಖಸ್ವರೂಪೇಣ ಹೇತುಫಲಾತ್ಮನಾ ಪರಿಣತಯಾ ಪ್ರಕೃತ್ಯಾ ಭೋಗ್ಯಯಾ ಪುರುಷಸ್ಯ ತದ್ವಿಪರೀತಸ್ಯ ಭೋಕ್ತೃತ್ವೇನ ಅವಿದ್ಯಾರೂಪಃ ಸಂಯೋಗಃ ಸ್ಯಾತ್ , ತದಾ ಸಂಸಾರಃ ಸ್ಯಾತ್ ಇತಿ । ಅತಃ ಯತ್ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷಯೋಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಕರ್ತೃತ್ವೇನ ಸುಖದುಃಖಭೋಕ್ತೃತ್ವೇನ ಚ ಸಂಸಾರಕಾರಣತ್ವಮುಕ್ತಮ್ , ತತ್ ಯುಕ್ತಮ್ । ಕಃ ಪುನಃ ಅಯಂ ಸಂಸಾರೋ ನಾಮ ? ಸುಖದುಃಖಸಂಭೋಗಃ ಸಂಸಾರಃ । ಪುರುಷಸ್ಯ ಚ ಸುಖದುಃಖಾನಾಂ ಸಂಭೋಕ್ತೃತ್ವಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಿತಿ ॥ ೨೦ ॥

ತಯೋಃ ಸಂಸಾರಕಾರಣ್ತ್ವಮ್ ಉಪಪಾದಯಿತುಂ ಶಂಕತೇ -

ಕಥಮಿತಿ ।

ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ತಯೋ ತಥಾತ್ವಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -

ಅತ್ರೇತಿ

 । ತತ್ರ ವ್ಯತಿರೇಕಂ ದರ್ಶಯತಿ-

ಕಾರ್ಯೇತಿ ।

ನ ಹಿ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತಸ್ಯಾತ್ಮನಃ ಸ್ವತಃ ಸಂಸಾರೋಽಸ್ತಿ, ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಇದಾನೀಮ್ ಅನ್ವಯಮಾಹ -

ಯದೇತಿ ।

ಅನ್ವಯಾದಿಫಲಮ್ ಉಪಸಂಹರತಿ-

ಅತ ಇತಿ ।

ಆತ್ಮನೋಽವಿಕ್ರಿಯಸ್ಯ ಸಂಸರಣಂ ನೋಚಿತಮ್ , ಇತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ -

ಕಃ ಪುನರಿತಿ ।

ಸುಖದಃಖಾನ್ಯತರಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರೋ ಭೋಗಃ, ಸ ಚ ಅವಿಕ್ರಿಯಸ್ಯೈವ ದ್ರಷ್ಟುಃ ಸಂಸಾರಃ, ತಥಾವಿಧಭೋಕ್ತೃತ್ವಮ್ ಅಸ್ಯ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮ್ , ಇತಿ ಉತ್ತರಮಾಹ -

ಸುಖೇತಿ ।

ಶ್ಲೋಕವ್ಯಾಖ್ಯಾಸಮಾಪ್ತೌ  ಇತಿ ಶಬ್ದಃ

॥ ೨೦ ॥