ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (கீ³தாபா⁴ஷ்ய)
 
புருஷ: ப்ரக்ருதிஸ்தோ² ஹி பு⁴ங்க்தே ப்ரக்ருதிஜாந்கு³ணாந்
காரணம் கு³ணஸங்கோ³(அ)ஸ்ய ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு ॥ 21 ॥
புருஷ: போ⁴க்தா ப்ரக்ருதிஸ்த²: ப்ரக்ருதௌ அவித்³யாலக்ஷணாயாம் கார்யகரணரூபேண பரிணதாயாம் ஸ்தி²த: ப்ரக்ருதிஸ்த²:, ப்ரக்ருதிமாத்மத்வேந க³த: இத்யேதத் , ஹி யஸ்மாத் , தஸ்மாத் பு⁴ங்க்தே உபலப⁴தே இத்யர்த²:ப்ரக்ருதிஜாந் ப்ரக்ருதித: ஜாதாந் ஸுக²து³:க²மோஹாகாராபி⁴வ்யக்தாந் கு³ணாந்ஸுகீ², து³:கீ², மூட⁴:, பண்டி³த: அஹம்இத்யேவம்ஸத்யாமபி அவித்³யாயாம் ஸுக²து³:க²மோஹேஷு கு³ணேஷு பு⁴ஜ்யமாநேஷு ய: ஸங்க³: ஆத்மபா⁴வ: ஸம்ஸாரஸ்ய ஸ: ப்ரதா⁴நம் காரணம் ஜந்மந:, ஸ: யதா²காமோ ப⁴வதி தத்க்ரதுர்ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 5) இத்யாதி³ஶ்ருதே:ததே³தத் ஆஹகாரணம் ஹேது: கு³ணஸங்க³: கு³ணேஷு ஸங்க³: அஸ்ய புருஷஸ்ய போ⁴க்து: ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு, ஸத்யஶ்ச அஸத்யஶ்ச யோநய: ஸத³ஸத்³யோநய: தாஸு ஸத³ஸத்³யோநிஷு ஜந்மாநி ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மாநி, தேஷு ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு விஷயபூ⁴தேஷு காரணம் கு³ணஸங்க³:அத²வா, ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு அஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய காரணம் கு³ணஸங்க³: இதி ஸம்ஸாரபத³மத்⁴யாஹார்யம்ஸத்³யோநய: தே³வாதி³யோநய: ; அஸத்³யோநய: பஶ்வாதி³யோநய:ஸாமர்த்²யாத் ஸத³ஸத்³யோநய: மநுஷ்யயோநயோ(அ)பி அவிருத்³தா⁴: த்³ரஷ்டவ்யா:
புருஷ: ப்ரக்ருதிஸ்தோ² ஹி பு⁴ங்க்தே ப்ரக்ருதிஜாந்கு³ணாந்
காரணம் கு³ணஸங்கோ³(அ)ஸ்ய ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு ॥ 21 ॥
புருஷ: போ⁴க்தா ப்ரக்ருதிஸ்த²: ப்ரக்ருதௌ அவித்³யாலக்ஷணாயாம் கார்யகரணரூபேண பரிணதாயாம் ஸ்தி²த: ப்ரக்ருதிஸ்த²:, ப்ரக்ருதிமாத்மத்வேந க³த: இத்யேதத் , ஹி யஸ்மாத் , தஸ்மாத் பு⁴ங்க்தே உபலப⁴தே இத்யர்த²:ப்ரக்ருதிஜாந் ப்ரக்ருதித: ஜாதாந் ஸுக²து³:க²மோஹாகாராபி⁴வ்யக்தாந் கு³ணாந்ஸுகீ², து³:கீ², மூட⁴:, பண்டி³த: அஹம்இத்யேவம்ஸத்யாமபி அவித்³யாயாம் ஸுக²து³:க²மோஹேஷு கு³ணேஷு பு⁴ஜ்யமாநேஷு ய: ஸங்க³: ஆத்மபா⁴வ: ஸம்ஸாரஸ்ய ஸ: ப்ரதா⁴நம் காரணம் ஜந்மந:, ஸ: யதா²காமோ ப⁴வதி தத்க்ரதுர்ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 5) இத்யாதி³ஶ்ருதே:ததே³தத் ஆஹகாரணம் ஹேது: கு³ணஸங்க³: கு³ணேஷு ஸங்க³: அஸ்ய புருஷஸ்ய போ⁴க்து: ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு, ஸத்யஶ்ச அஸத்யஶ்ச யோநய: ஸத³ஸத்³யோநய: தாஸு ஸத³ஸத்³யோநிஷு ஜந்மாநி ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மாநி, தேஷு ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு விஷயபூ⁴தேஷு காரணம் கு³ணஸங்க³:அத²வா, ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு அஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய காரணம் கு³ணஸங்க³: இதி ஸம்ஸாரபத³மத்⁴யாஹார்யம்ஸத்³யோநய: தே³வாதி³யோநய: ; அஸத்³யோநய: பஶ்வாதி³யோநய:ஸாமர்த்²யாத் ஸத³ஸத்³யோநய: மநுஷ்யயோநயோ(அ)பி அவிருத்³தா⁴: த்³ரஷ்டவ்யா:

நிமித்தம் வக்தும் ஆதௌ³ ஸம்ஸாரித்வமஸ்ய அவித்³யௌக்யாத்⁴யாஸாத் , இத்யாஹ -

புருஷ இதி ।

யஸ்மாத் ப்ரக்ருதிம் ஆத்மத்வேந க³த:, தஸ்மாத் பு⁴ங்கதே, இதி யோஜநா ।

கு³ணவிஷயம் போ⁴க³ம் அபி⁴நயதி -

ஸுகீ²தி ।

அவித்³யாயா: போ⁴க³ஹேதுத்வாத் கிம் காரணாந்வேஷணயா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -

ஸத்யாமபீதி ।

ஸங்க³ஸ்ய ஜந்மாதௌ³ ஸம்ஸாரே ப்ரதா⁴நஹேதுத்வே மாநமாஹ -

ஸ யதே²தி ।

உக்தே அர்தே² த்³விதீயார்த⁴மவதார்ய வ்யாசஷ்டே -

ததே³ததி³த்யாதி³நா ।

ஸாத்⁴யாஹாரம் யோஜநாந்தாரமாஹ -

அத²வேதி ।

ஸத³ஸத்³யோநீ: விவிச்ய வ்யாசஷ்டே -

ஸத்³யோநய இதி ।

யோநித்³வயநிர்தே³ஶாத் மத்⁴யமவர்திந்யோ மநுஷ்யயோநயோ(அ)பி த்⁴வநிதா இத்யாஹ -

ஸாமர்த்²யாதி³தி ।