కార్యకారణానాం వ్యాపారవతాం సమీపే స్థితః సన్నిధిమాత్రేణ తేషాం సాక్షీ ఇత్యేవమర్థత్వేన ఉపద్రష్టా ఇతి పదం వ్యాచష్టే -

సమీపస్థ ఇతి ।

లోకికస్యేవ ద్రష్టుః అస్యాపి స్వవ్యాపారవిశిష్టతయా నిష్క్రియత్వవిరోధమాశఙ్క్య, ఆహ -

స్వయమితి ।

స్వావ్యాపారాదృతే సన్నిధిరేవ ద్రష్ట్రత్వమ్ ।

దృష్టాన్తేన స్పష్టయతి -

యథేతి ।

ఉపద్రష్టా ఇత్యస్య అర్థాన్తరమాహ -

అథవేతి ।

బహూనాం ద్రష్టృత్వేఽపి కస్య ఉపద్రష్ట్వత్వమ్ ? తత్రాహ -

తేషామితి ।

ఉపోపసర్గస్య సామీప్యార్థత్వేన ప్రత్యగర్థత్వాత్ , తత్రైవ సామీప్యావసానాత్ , ప్రత్యగాత్మా చ ద్రష్టా చ ఇతి, ఉపద్రష్టా సర్వసాక్షీ, ప్రత్యగాత్మా ఇత్యర్థః ।

ఉక్తమేవ వ్యనక్తి -

యత ఇతి ।

యథా యజమానస్య ఋత్విజాం చ యజ్ఞకర్మణి గుణం దోషం వా సర్వయజ్ఞాభిజ్ఞః సన్ ఉపద్రష్టా విషయీకరోతి, తథా అయమాత్మా చిన్మాత్రస్వభావః సర్వం గోచరయతీతి, ఉపద్రష్టేతి పక్షాన్తరమాహ –

యజ్ఞేతి ।

‘అనుమన్తా చ’ ఇత్యేతత్ వ్యాకరోతి -

అనుమన్తేతి ।

యే స్వయం కుర్వన్తో వ్యాపారయన్తో భవన్తి. తేషు కుర్వత్సు  సత్సు, యాః తేపాం క్రియాః, తాసు పార్శ్వస్థస్య పరితోషః అనుమననమ్ । తచ్చ అనుమోదనం, తస్య సన్నిధిమాత్రేణ కర్తా యః, సోఽనుమన్తా ఇత్యర్థః ।

వ్యాఖ్యాన్తరమాహ -

అథవేతి ।

తదేవ స్ఫుటయతి -

కార్యేతి ।

అర్థాన్తరమాహ -

అథవేత్యాది ।

భర్తా ఇతి పదమాదాయ, కిం భరణం నామ? ఇతి పృచ్ఛతి -

భర్తేతి ।

తద్రూపం నిరూపయన్ ఆత్మనో భర్తృత్వం సాధయతి -

దేహేతి ।

భోక్తా ఇత్యుక్తే క్రియావత్వే ప్రాప్తే, భోగః చిదవసానతా ఇతి న్యాయేన విభజతే -

అగ్నీతి ।

విశేషణాన్తరమాదాయ వ్యాచష్టే -

మహేశ్వర ఇతి ।

పరమాత్మత్వమ్ ఉపపాదయతి -

దేహాదీనామితి ।

అవిద్యయా కల్పితానామ్ , ఇతి సమ్బన్ధః ।

పరమత్వమ్   - ప్రకృష్టత్వమ్ , సః పూర్వేక్తవిశేషణవాన్ , ఇతి యావత్ పరమాత్మశబ్దస్య ప్రకృతాత్మవిషయత్వే శ్రుతిమనుకూలయతి -

అన్త ఇతి ।

తస్య తాటస్థ్యం ప్రశ్నద్వారా ప్రత్యాచష్టే-

క్వేతి ।

కస్మాత్ పరత్వమ్ ? తదాహ -

అవ్యక్తాదితి ।

తత్రైవ వాక్యశేషానుకూల్యమ్ ఆహ -

ఉత్తమ ఇతి ।

సోఽస్మిన్ దేహే పరః పురుషః, ఇతి సమ్బన్ధః ।

శోధితార్థయోః ఐక్యజ్ఞానం ప్రాగుక్తం ఫలోక్త్యా స్తౌతి -

క్షేత్రజ్ఞం చేతి

॥ ౨౨ ॥