ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಸಮಂ ಪಶ್ಯನ್ಹಿ ಸರ್ವತ್ರ
ಸಮವಸ್ಥಿತಮೀಶ್ವರಮ್
ಹಿನಸ್ತ್ಯಾತ್ಮನಾತ್ಮಾನಂ
ತತೋ ಯಾತಿ ಪರಾಂ ಗತಿಮ್ ॥ ೨೮ ॥
ನನು ನೈವ ಕಶ್ಚಿತ್ ಪ್ರಾಣೀ ಸ್ವಯಂ ಸ್ವಮ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಹಿನಸ್ತಿಕಥಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ಅಪ್ರಾಪ್ತಮ್ ಹಿನಸ್ತಿಇತಿ ? ಯಥಾ ಪೃಥಿವ್ಯಾಮಗ್ನಿಶ್ಚೇತವ್ಯೋ ನಾಂತರಿಕ್ಷೇ’ (ತೈ. ಸಂ. ೫ । ೨ । ೭) ಇತ್ಯಾದಿನೈಷ ದೋಷಃ, ಅಜ್ಞಾನಾಮ್ ಆತ್ಮತಿರಸ್ಕರಣೋಪಪತ್ತೇಃಸರ್ವೋ ಹಿ ಅಜ್ಞಃ ಅತ್ಯಂತಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಅಪರೋಕ್ಷಾತ್ ಆತ್ಮಾನಂ ತಿರಸ್ಕೃತ್ಯ ಅನಾತ್ಮಾನಮ್ ಆತ್ಮತ್ವೇನ ಪರಿಗೃಹ್ಯ, ತಮಪಿ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೌ ಕೃತ್ವಾ ಉಪಾತ್ತಮ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಹತ್ವಾ ಅನ್ಯಮ್ ಆತ್ಮಾನಮ್ ಉಪಾದತ್ತೇ ನವಂ ತಂ ಚೈವಂ ಹತ್ವಾ ಅನ್ಯಮೇವಂ ತಮಪಿ ಹತ್ವಾ ಅನ್ಯಮ್ ಇತ್ಯೇವಮ್ ಉಪಾತ್ತಮುಪಾತ್ತಮ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಹಂತಿ, ಇತಿ ಆತ್ಮಹಾ ಸರ್ವಃ ಅಜ್ಞಃಯಸ್ತು ಪರಮಾರ್ಥಾತ್ಮಾ, ಅಸಾವಪಿ ಸರ್ವದಾ ಅವಿದ್ಯಯಾ ಹತ ಇವ, ವಿದ್ಯಮಾನಫಲಾಭಾವಾತ್ , ಇತಿ ಸರ್ವೇ ಆತ್ಮಹನಃ ಏವ ಅವಿದ್ವಾಂಸಃಯಸ್ತು ಇತರಃ ಯಥೋಕ್ತಾತ್ಮದರ್ಶೀ, ಸಃ ಉಭಯಥಾಪಿ ಆತ್ಮನಾ ಆತ್ಮಾನಂ ಹಿನಸ್ತಿ ಹಂತಿತತಃ ಯಾತಿ ಪರಾಂ ಗತಿಮ್ ಯಥೋಕ್ತಂ ಫಲಂ ತಸ್ಯ ಭವತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೮ ॥
ಸಮಂ ಪಶ್ಯನ್ಹಿ ಸರ್ವತ್ರ
ಸಮವಸ್ಥಿತಮೀಶ್ವರಮ್
ಹಿನಸ್ತ್ಯಾತ್ಮನಾತ್ಮಾನಂ
ತತೋ ಯಾತಿ ಪರಾಂ ಗತಿಮ್ ॥ ೨೮ ॥
ನನು ನೈವ ಕಶ್ಚಿತ್ ಪ್ರಾಣೀ ಸ್ವಯಂ ಸ್ವಮ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಹಿನಸ್ತಿಕಥಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ಅಪ್ರಾಪ್ತಮ್ ಹಿನಸ್ತಿಇತಿ ? ಯಥಾ ಪೃಥಿವ್ಯಾಮಗ್ನಿಶ್ಚೇತವ್ಯೋ ನಾಂತರಿಕ್ಷೇ’ (ತೈ. ಸಂ. ೫ । ೨ । ೭) ಇತ್ಯಾದಿನೈಷ ದೋಷಃ, ಅಜ್ಞಾನಾಮ್ ಆತ್ಮತಿರಸ್ಕರಣೋಪಪತ್ತೇಃಸರ್ವೋ ಹಿ ಅಜ್ಞಃ ಅತ್ಯಂತಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಅಪರೋಕ್ಷಾತ್ ಆತ್ಮಾನಂ ತಿರಸ್ಕೃತ್ಯ ಅನಾತ್ಮಾನಮ್ ಆತ್ಮತ್ವೇನ ಪರಿಗೃಹ್ಯ, ತಮಪಿ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೌ ಕೃತ್ವಾ ಉಪಾತ್ತಮ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಹತ್ವಾ ಅನ್ಯಮ್ ಆತ್ಮಾನಮ್ ಉಪಾದತ್ತೇ ನವಂ ತಂ ಚೈವಂ ಹತ್ವಾ ಅನ್ಯಮೇವಂ ತಮಪಿ ಹತ್ವಾ ಅನ್ಯಮ್ ಇತ್ಯೇವಮ್ ಉಪಾತ್ತಮುಪಾತ್ತಮ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಹಂತಿ, ಇತಿ ಆತ್ಮಹಾ ಸರ್ವಃ ಅಜ್ಞಃಯಸ್ತು ಪರಮಾರ್ಥಾತ್ಮಾ, ಅಸಾವಪಿ ಸರ್ವದಾ ಅವಿದ್ಯಯಾ ಹತ ಇವ, ವಿದ್ಯಮಾನಫಲಾಭಾವಾತ್ , ಇತಿ ಸರ್ವೇ ಆತ್ಮಹನಃ ಏವ ಅವಿದ್ವಾಂಸಃಯಸ್ತು ಇತರಃ ಯಥೋಕ್ತಾತ್ಮದರ್ಶೀ, ಸಃ ಉಭಯಥಾಪಿ ಆತ್ಮನಾ ಆತ್ಮಾನಂ ಹಿನಸ್ತಿ ಹಂತಿತತಃ ಯಾತಿ ಪರಾಂ ಗತಿಮ್ ಯಥೋಕ್ತಂ ಫಲಂ ತಸ್ಯ ಭವತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೮ ॥

‘ನ ಹಿನಸ್ತ್ಯಾತ್ಮನಾತ್ಮಾನಮ್ ‘ ಇತಿ ಯಥಾಶ್ರುತಮಾದಾಯ ಚೋದಯತಿ -

ನನ್ವಿತಿ ।

‘ನ ಪೃಥಿವ್ಯಾಮ್ ‘ ಇತಿ ಪ್ರಪ್ತಿದ್ವಾರಾ ನಿಷೇಧವತ್ ‘ನಾಂತರಿಕ್ಷೇ ನ ದಿವಿ’ ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಾವಾಚ್ಚ ಅಯಂ ನಿಷೇಧೋ ಮುಖ್ಯೋ ನೇಷ್ಯತೇ, ತಥಾ ಇಹಾಪಿ ಪ್ರಾಪ್ತಿಂ ವಿನಾ ನಿಷೇಧೋ ನ ಯುಕ್ತಿಮಾನ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಯಥೇತಿ ।

ಅಜ್ಞಾನಾಮ್ ಆತ್ಮನೈವ ಆತ್ಮಹಿಸಾಸಂಭವಾತ್  ವಿದುಷಾಂ ತದಭಾವೋಕ್ತಿಃ ಯುಕ್ತಾ, ಇತಿ ಸಮಾದತ್ತೇ -

ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।

ಸಂಗ್ರಾಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ -

ಸರ್ವೋ ಹೀತಿ ।

ಅನಾತ್ಮಶಬ್ದೋ ದೇಹಾದಿವಿಷಯಃ ಅವಿದುಷಾಮ್ ಆರೋಪಿತಾತ್ಮಹಂತೃತ್ವಂ ನಿಗಮಯತಿ -

ಇತ್ಯಾತ್ಮಹೇತಿ ।

ತಥಾಪಿ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಸ್ಯ ಆತ್ಮನೋ ಹನನಾಭಾವಾತ್ ನ ತೇಷಾಂ ಸರ್ವೇಷಾಮ್ ಆತ್ಮಹಂತೃತ್ವಮ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।

ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಸರ್ವೇಷಾಮ್ ಅವಿದುಷಾಮ್ ಆತ್ಮಹಂತೃತ್ವಂ ಸಿದ್ಧಮ್ , ಇತಿ ಉಪಸಂಹರತಿ -

ಸರ್ವ ಇತಿ ।

ಆತ್ಮನೈವ ಆತ್ಮಹನನಮ್ ಅವಿದುಷಾಂ ದೃಷ್ಟಮ್ , ತದಿಹ ವಿದ್ವದ್ವಿಷಯೇ ಶಕ್ಯಂ ನಿಷೇದ್ - ಧುಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಯಸ್ತ್ವಿತರ ಇತಿ ।

ಆರೋಪಾನಾರೋಪಾಭ್ಯಾಮ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಭಯಥಾಪೀತಿ ।

ಆರೋಪಾನಾರೋಪಾಭ್ಯಾಮ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಜ್ಞಾನಾತ್ ಅನರ್ಥಭ್ರಂಶೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಪರಮಾನಂದಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾ ಪರಿತೃಪ್ತತ್ವಂ ಯುಕ್ತಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ತತ ಇತಿ

॥ ೨೮ ॥