ಸತ್ತ್ವಾದಿಷು ಕಥಂ ಗುಣಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಪರತಂತ್ರತ್ವಾತ್ ಇತ್ಯಾಹ -

ಗುಣಾ ಇತಿ ।

ರೂಪಾದಿಷ್ವಿವ ಗುಣಶಬ್ದಃ ಸತ್ತ್ವಾದಿಷು ದ್ರವ್ಯಾಶ್ರಿತತ್ವಂ ನಿಮಿತ್ತೀಕೃತ್ಯ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಪ್ರಕೃತ್ಯಾತ್ಮಕಾನಾಂ ತೇಷಾಂ ಸರ್ವಾಶ್ರಯತ್ವಾತ್ ನೈವಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -

ನ ರೂಪಾದಿವದಿತಿ ।

ಗುಣಾನಾಂ ಪ್ರಕೃತೇಶ್ಚ ಪೃಥಗುಕ್ತೇಃ ಅನ್ಯತ್ವೇ, ಕುತಃ ತೇಷಾಂ ಪ್ರಕೃತ್ಯಾತ್ಮತ್ವಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ನ ಚ ಗುಣೇತಿ ।

ಅತ್ಯಂತಭೇದೇ ಗವಾಶ್ವವತ್ ತದ್ಭಾವಾಸಂಭವಾತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಭೇದಾಭೇದೇ ಚ ತದ್ಭಾವಾಸಂಭಾವತ್ , ವಿಶೇಷಾತ್ ಕುತಃ ತೇಷು ಗುಣಪರಿಭಾಷಾ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಪ್ರತಿ ನಿತ್ಯಪಾರತಂತ್ರ್ಯೇ ಹೇತುಮ್ ಆಹ -

ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।

ಕೇ ಗುಣಾಃ ? ಇತ್ಯಸ್ಯ ಉತ್ತರಮ್ ಉಕ್ತಮ್ । ಕಥಂ ಬಧ್ನಂತಿ ? ಇತ್ಯಸ್ಯ ಉತ್ತರಮ್ ಆಹ -

ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಮ್ ಇತಿ ।

ತದೇವ ಉಪಪಾದಯತಿ -

ತಮ್ ಆಸ್ಪದೀಕೃತ್ಯೇತಿ ।

ಪ್ರಾಕೃತಾನಾಂ ಗುಣಾನಾಂ ಪ್ರಕೃತ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವಮ್ ಆಹ -

ತೇ ಚೇತಿ ।

ಸಂಭವತಿ ಅಸ್ಮಾದಿತಿ ಸಂಭವಃ । ಪ್ರಕೃತಿಃ ಸಂಭವೋ ಯೇಷಾಂ, ತೇ ತಥಾ ಇತಿ ।

ಸಾಂಖ್ಯೀಯಾಂ ಪ್ರಕೃತಿಂ ಪ್ರಧಾನಾಖ್ಯಾಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ -

ಭಗವದಿತಿ ।

ಇವಕಾರಾನುಬಂಧೇನ ನಿತರಾಂ ಬಧ್ನಂತಿ - ಸ್ವವಿಕಾರವತ್ತಯಾ ಉಪದರ್ಶಯಂತಿ ಇತಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ, ಮಹಾಬಾಹುಶಬ್ದಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -

ಮಹಾಂತಾವಿತಿ ।

ದೇಹವಂತಮ್ - ದೇಹಮ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಮನ್ಯಮಾನಂ ದೇಹಸ್ವಾಮಿನಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕೂಟಸ್ಥಸ್ಯ ಕಥಂ ಬಧ್ಯಮಾನತ್ವಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ‘ಕುರ್ಯಾನ್ಮೇರಾವಣುಧಿಯಂ’ ಇತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಮಾಯಾಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಮ್ ಇದಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಅವ್ಯಯಮಿತಿ ।

ಸ್ವತೋ ಧರ್ಮತೋ ವಾ ವ್ಯಯರಾಹಿತ್ಯಮ್ ? ಇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮ್ ಆಹ -

ಅವ್ಯಯತ್ವಂ ಚೇತಿ ।

‘ಲಿಪ್ಯತೇ ನ ಸ ಪಾಪೇನ’ (ಭ. ಗೀ. ೫-೧೦) ಇತ್ಯನೇನ ವಿರುದ್ಧಮ್ ಇದಂ ನಿಬಧ್ನಂತಿ ಇತಿ ವಚನಮ್ , ಇತಿ ಶಂಕತೇ -

ನನ್ವಿತಿ ।

ಇವಕಾರಾನುಬಂಧೇನ ಕ್ರಿಯಾಪದಂ ವ್ಯಾಚಕ್ಷಾಣೈಃ ಅಸ್ಮಾಭಿಃ ಅಸ್ಯ ಚೋದ್ಯಸ್ಯ ಪರಿಹೃತತ್ವಾತ್ ನೈವಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಪರಿಹೃತಮಿತಿ

॥ ೫ ॥