ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಹಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಹಮಮೃತಸ್ಯಾವ್ಯಯಸ್ಯ
ಶಾಶ್ವತಸ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಸುಖಸ್ಯೈಕಾಂತಿಕಸ್ಯ ॥ ೨೭ ॥
ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ಅಹಂ ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತಿ ಅಸ್ಮಿನ್ ಇತಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ಅಹಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾಕೀದೃಶಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ? ಅಮೃತಸ್ಯ ಅವಿನಾಶಿನಃ ಅವ್ಯಯಸ್ಯ ಅವಿಕಾರಿಣಃ ಶಾಶ್ವತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಸ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಧರ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಯೋಗಧರ್ಮಪ್ರಾಪ್ಯಸ್ಯ ಸುಖಸ್ಯ ಆನಂದರೂಪಸ್ಯ ಐಕಾಂತಿಕಸ್ಯ ಅವ್ಯಭಿಚಾರಿಣಃ ಅಮೃತಾದಿಸ್ವಭಾವಸ್ಯ ಪರಮಾನಂದರೂಪಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ, ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನೇನ ಪರಮಾತ್ಮತಯಾ ನಿಶ್ಚೀಯತೇತದೇತತ್ ಬ್ರಹ್ಮಭೂಯಾಯ ಕಲ್ಪತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೪ । ೨೬) ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ಯಯಾ ಈಶ್ವರಶಕ್ತ್ಯಾ ಭಕ್ತಾನುಗ್ರಹಾದಿಪ್ರಯೋಜನಾಯ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತಿಷ್ಠತೇ ಪ್ರವರ್ತತೇ, ಸಾ ಶಕ್ತಿಃ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಅಹಮ್ , ಶಕ್ತಿಶಕ್ತಿಮತೋಃ ಅನನ್ಯತ್ವಾತ್ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃಅಥವಾ, ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಾತ್ ಸವಿಕಲ್ಪಕಂ ಬ್ರಹ್ಮತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿರ್ವಿಕಲ್ಪಕಃ ಅಹಮೇವ ನಾನ್ಯಃ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ಆಶ್ರಯಃಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ? ಅಮೃತಸ್ಯ ಅಮರಣಧರ್ಮಕಸ್ಯ ಅವ್ಯಯಸ್ಯ ವ್ಯಯರಹಿತಸ್ಯಕಿಂಚ, ಶಾಶ್ವತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಸ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಸುಖಸ್ಯ ತಜ್ಜನಿತಸ್ಯ ಐಕಾಂತಿಕಸ್ಯ ಏಕಾಂತನಿಯತಸ್ಯ , ‘ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ಅಹಮ್ಇತಿ ವರ್ತತೇ ॥ ೨೭ ॥
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಹಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಹಮಮೃತಸ್ಯಾವ್ಯಯಸ್ಯ
ಶಾಶ್ವತಸ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಸುಖಸ್ಯೈಕಾಂತಿಕಸ್ಯ ॥ ೨೭ ॥
ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ಅಹಂ ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತಿ ಅಸ್ಮಿನ್ ಇತಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ಅಹಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾಕೀದೃಶಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ? ಅಮೃತಸ್ಯ ಅವಿನಾಶಿನಃ ಅವ್ಯಯಸ್ಯ ಅವಿಕಾರಿಣಃ ಶಾಶ್ವತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಸ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಧರ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಯೋಗಧರ್ಮಪ್ರಾಪ್ಯಸ್ಯ ಸುಖಸ್ಯ ಆನಂದರೂಪಸ್ಯ ಐಕಾಂತಿಕಸ್ಯ ಅವ್ಯಭಿಚಾರಿಣಃ ಅಮೃತಾದಿಸ್ವಭಾವಸ್ಯ ಪರಮಾನಂದರೂಪಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ, ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನೇನ ಪರಮಾತ್ಮತಯಾ ನಿಶ್ಚೀಯತೇತದೇತತ್ ಬ್ರಹ್ಮಭೂಯಾಯ ಕಲ್ಪತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೪ । ೨೬) ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ಯಯಾ ಈಶ್ವರಶಕ್ತ್ಯಾ ಭಕ್ತಾನುಗ್ರಹಾದಿಪ್ರಯೋಜನಾಯ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತಿಷ್ಠತೇ ಪ್ರವರ್ತತೇ, ಸಾ ಶಕ್ತಿಃ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಅಹಮ್ , ಶಕ್ತಿಶಕ್ತಿಮತೋಃ ಅನನ್ಯತ್ವಾತ್ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃಅಥವಾ, ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಾತ್ ಸವಿಕಲ್ಪಕಂ ಬ್ರಹ್ಮತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿರ್ವಿಕಲ್ಪಕಃ ಅಹಮೇವ ನಾನ್ಯಃ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ಆಶ್ರಯಃಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ? ಅಮೃತಸ್ಯ ಅಮರಣಧರ್ಮಕಸ್ಯ ಅವ್ಯಯಸ್ಯ ವ್ಯಯರಹಿತಸ್ಯಕಿಂಚ, ಶಾಶ್ವತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಸ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಸುಖಸ್ಯ ತಜ್ಜನಿತಸ್ಯ ಐಕಾಂತಿಕಸ್ಯ ಏಕಾಂತನಿಯತಸ್ಯ , ‘ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ಅಹಮ್ಇತಿ ವರ್ತತೇ ॥ ೨೭ ॥

ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಅಸತಿ ಬಾಧಕೇ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥದಗ್ರಣಮ್ ಅಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಆಹ -

ಪರಮಾತ್ಮನ ಇತಿ ।

ತಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋ ಯತ್ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾತ್ವಂ ತತ್ ಉಪಪಾದಯತಿ -

ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತೀತಿ ।

ಯತ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತಿ, ತತ್ ಕಿಂವಿಶೇಷಣಮ್ ಇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮ್ ಉಕ್ತಮ್ -

ಅಮೃತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿ ।

ತತ್ರ ಅಮೃತಶಬ್ದೇನ ಅವ್ಯಯಶಬ್ದಸ್ಯ ಪುನರುಕ್ತಿಂ ಪರಿಹರತಿ -

ಅವಿಕಾರಿಣ ಇತಿ ।

ನಿತ್ಯತ್ವಮ್ - ಅಪಕ್ಷಯರಾಹಿತ್ಯಮ್ । ತೇನ ಪೂರ್ವಾಭ್ಯಾಮ್ ಅಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮ್ ।

ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥಸ್ಯ ಧರ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಅನುಪಪತ್ತಿಮ್ ಆಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಜ್ಞಾನೇತಿ ।

ಅಥ ಇಂದ್ರಿಯಸಂಬಂಧೋತ್ಥಂ ಸುಖಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯಿತುಮ್ ‘ಐಕಾಂತಿಕಸ್ಯ’ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಅಕ್ಷರಾರ್ಥಮ್ ಉಕ್ತ್ವಾ, ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮ್ ಆಹ -

ಅಮೃತಾದೀತಿ ।

ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ಯಸ್ಮಾತ್ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ತಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಪರಮಾತ್ಮತಯಾ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನೇನ, ಇತಿ ಯೋಜನಾ ।

ಅಸ್ಯ ಶ್ಲೋಕಸ್ಯ, ಪೂರ್ವಶ್ಲೋಕೇನ ಏಕವಾಕ್ಯಾತಾಮ್ ಆಹ -

ತದೇತದಿತಿ ।

ವಿವಕ್ಷಿತಂ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -

ಯಯೇತಿ ।

ಸಾ ಶಕ್ತಿಃ ಬ್ರಹ್ಮೈವ, ಇತಿ ಕಥಂ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಮ್ ? ತತ್ರ ಆಹ -

ಶಕ್ತೀತಿ ।

ವ್ಯಾಖ್ಯಾಂತರಮ್ ಆಹ -

ಅಥವೇತಿ ।

ವಿಶೇಷಣಾನಿ ಪೂರ್ವವತ್ ಅಪೌನರುಕ್ತ್ಯಾನಿ ನೇತವ್ಯಾನಿ । ತದನೇನ ಅಧ್ಯಾಯೇನ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸಂಯೋಗಸ್ಯ ಸಂಸಾರಕಾರಣತ್ವಂ ಪಂಚಪ್ರಶ್ನನಿರೂಪಣದ್ವಾರೇಣ ಚ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸಕಲಸಂಸಾರನಿವರ್ತಕತ್ವಮ್ , ಇತ್ಯೇತತ್ ಉಪಪಾದಯತಾ ಮುಮುಕ್ಷೋಃ ಯತ್ನಸಾಧ್ಯಂ ಗುಣೈಃ ಅಚಾಲ್ಯತ್ವಾದಿ ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಅಯತ್ನಸಿದ್ಧಂ ಲಕ್ಷಣಮ್ ಇತಿ ನಿರ್ಧಾರಿತಮ್

॥ ೨೭ ॥

ಇತಿ ಶ್ರೀಮತ್ಪರಮಹಂಸ - ಪರಿವ್ರಜಕಾಚಾರ್ಯ - ಶ್ರೀಮಚ್ಛುದ್ಧಾನಂದಪೂಜ್ಯಪಾದಶಿಷ್ಯಾನಂದಜ್ಞಾನ - ವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಶಾಂಕರಭಾಷ್ಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇ ಚತುರ್ದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ

॥ ೧೪ ॥