ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಪಂಚದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಅಧಶ್ಚೋರ್ಧ್ವಂ ಪ್ರಸೃತಾಸ್ತಸ್ಯ ಶಾಖಾ
ಗುಣಪ್ರವೃದ್ಧಾ ವಿಷಯಪ್ರವಾಲಾಃ ।
ಅಧಶ್ಚ ಮೂಲಾನ್ಯನುಸಂತತಾನಿ
ಕರ್ಮಾನುಬಂಧೀನಿ ಮನುಷ್ಯಲೋಕೇ ॥ ೨ ॥
ಅಧಃ ಮನುಷ್ಯಾದಿಭ್ಯೋ ಯಾವತ್ ಸ್ಥಾವರಮ್ ಊರ್ಧ್ವಂ ಚ ಯಾವತ್ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ವಿಶ್ವಸೃಜೋ ಧಾಮ ಇತ್ಯೇತದಂತಂ ಯಥಾಕರ್ಮ ಯಥಾಶ್ರುತಂ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಫಲಾನಿ, ತಸ್ಯ ವೃಕ್ಷಸ್ಯ ಶಾಖಾ ಇವ ಶಾಖಾಃ ಪ್ರಸೃತಾಃ ಪ್ರಗತಾಃ, ಗುಣಪ್ರವೃದ್ಧಾಃ ಗುಣೈಃ ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮೋಭಿಃ ಪ್ರವೃದ್ಧಾಃ ಸ್ಥೂಲೀಕೃತಾಃ ಉಪಾದಾನಭೂತೈಃ, ವಿಷಯಪ್ರವಾಲಾಃ ವಿಷಯಾಃ ಶಬ್ದಾದಯಃ ಪ್ರವಾಲಾಃ ಇವ ದೇಹಾದಿಕರ್ಮಫಲೇಭ್ಯಃ ಶಾಖಾಭ್ಯಃ ಅಂಕುರೀಭವಂತೀವ, ತೇನ ವಿಷಯಪ್ರವಾಲಾಃ ಶಾಖಾಃ । ಸಂಸಾರವೃಕ್ಷಸ್ಯ ಪರಮಮೂಲಂ ಉಪಾದಾನಕಾರಣಂ ಪೂರ್ವಮ್ ಉಕ್ತಮ್ । ಅಥ ಇದಾನೀಂ ಕರ್ಮಫಲಜನಿತರಾಗದ್ವೇಷಾದಿವಾಸನಾಃ ಮೂಲಾನೀವ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಪ್ರವೃತ್ತಿಕಾರಣಾನಿ ಅವಾಂತರಭಾವೀನಿ ತಾನಿ ಅಧಶ್ಚ ದೇವಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ಮೂಲಾನಿ ಅನುಸಂತತಾನಿ ಅನುಪ್ರವಿಷ್ಟಾನಿ ಕರ್ಮಾನುಬಂಧೀನಿ ಕರ್ಮ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಲಕ್ಷಣಮ್ ಅನುಬಂಧಃ ಪಶ್ಚಾದ್ಭಾವಿ, ಯೇಷಾಮ್ ಉದ್ಭೂತಿಮ್ ಅನು ಉದ್ಭವತಿ, ತಾನಿ ಕರ್ಮಾನುಬಂಧೀನಿ ಮನುಷ್ಯಲೋಕೇ ವಿಶೇಷತಃ । ಅತ್ರ ಹಿ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಕರ್ಮಾಧಿಕಾರಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ॥ ೨ ॥
ಅಧಶ್ಚೋರ್ಧ್ವಂ ಪ್ರಸೃತಾಸ್ತಸ್ಯ ಶಾಖಾ
ಗುಣಪ್ರವೃದ್ಧಾ ವಿಷಯಪ್ರವಾಲಾಃ ।
ಅಧಶ್ಚ ಮೂಲಾನ್ಯನುಸಂತತಾನಿ
ಕರ್ಮಾನುಬಂಧೀನಿ ಮನುಷ್ಯಲೋಕೇ ॥ ೨ ॥
ಅಧಃ ಮನುಷ್ಯಾದಿಭ್ಯೋ ಯಾವತ್ ಸ್ಥಾವರಮ್ ಊರ್ಧ್ವಂ ಚ ಯಾವತ್ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ವಿಶ್ವಸೃಜೋ ಧಾಮ ಇತ್ಯೇತದಂತಂ ಯಥಾಕರ್ಮ ಯಥಾಶ್ರುತಂ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಫಲಾನಿ, ತಸ್ಯ ವೃಕ್ಷಸ್ಯ ಶಾಖಾ ಇವ ಶಾಖಾಃ ಪ್ರಸೃತಾಃ ಪ್ರಗತಾಃ, ಗುಣಪ್ರವೃದ್ಧಾಃ ಗುಣೈಃ ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮೋಭಿಃ ಪ್ರವೃದ್ಧಾಃ ಸ್ಥೂಲೀಕೃತಾಃ ಉಪಾದಾನಭೂತೈಃ, ವಿಷಯಪ್ರವಾಲಾಃ ವಿಷಯಾಃ ಶಬ್ದಾದಯಃ ಪ್ರವಾಲಾಃ ಇವ ದೇಹಾದಿಕರ್ಮಫಲೇಭ್ಯಃ ಶಾಖಾಭ್ಯಃ ಅಂಕುರೀಭವಂತೀವ, ತೇನ ವಿಷಯಪ್ರವಾಲಾಃ ಶಾಖಾಃ । ಸಂಸಾರವೃಕ್ಷಸ್ಯ ಪರಮಮೂಲಂ ಉಪಾದಾನಕಾರಣಂ ಪೂರ್ವಮ್ ಉಕ್ತಮ್ । ಅಥ ಇದಾನೀಂ ಕರ್ಮಫಲಜನಿತರಾಗದ್ವೇಷಾದಿವಾಸನಾಃ ಮೂಲಾನೀವ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಪ್ರವೃತ್ತಿಕಾರಣಾನಿ ಅವಾಂತರಭಾವೀನಿ ತಾನಿ ಅಧಶ್ಚ ದೇವಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ಮೂಲಾನಿ ಅನುಸಂತತಾನಿ ಅನುಪ್ರವಿಷ್ಟಾನಿ ಕರ್ಮಾನುಬಂಧೀನಿ ಕರ್ಮ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಲಕ್ಷಣಮ್ ಅನುಬಂಧಃ ಪಶ್ಚಾದ್ಭಾವಿ, ಯೇಷಾಮ್ ಉದ್ಭೂತಿಮ್ ಅನು ಉದ್ಭವತಿ, ತಾನಿ ಕರ್ಮಾನುಬಂಧೀನಿ ಮನುಷ್ಯಲೋಕೇ ವಿಶೇಷತಃ । ಅತ್ರ ಹಿ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಕರ್ಮಾಧಿಕಾರಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ॥ ೨ ॥

ಅವಯವಸಂಬಂಧಿನೀ ಅಪರಾ - ಪ್ರಾಗುಕ್ತಾತ್ ಅತಿರಿಕ್ತಾ ಕಲ್ಪನಾ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಆಮನುಷ್ಯಲೋಕಾತ್ಆವಿರಿಂಚೇೇಃ ಇತಿ ಅಧಶ್ಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ -

ಮನುಷ್ಯಾದಿಭ್ಯ ಇತಿ ।

ತಸ್ಮಾದೇವ ಆರಭ್ಯ ಆಸತ್ಯಲೋಕಾತ್ ಇತಿ ಊರ್ಧ್ವಶಬ್ದಾರ್ಥಮ್ ಆಹ -

ಯಾವದಿತಿ ।

ಶಾಖಾಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ಜ್ಞಾನೇತಿ ।

ತೇಷಾಂ ಹೇತ್ವನುಗುಣತ್ವೇನ ಬಹುವಿಧತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ -

ಯಥೇತಿ ।

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾಣಾಂ ಶಬ್ದಾದಿವಿಷಯಾಣಾಂ ಪ್ರವಾಲತ್ವಂ ಶಾಖಾಸು ಪಲ್ಲವತ್ವಮ್ । ಅಂಕುರತ್ವಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ -

ದೇಹಾದೀತಿ ।

“ಊರ್ಧ್ವಮೂಲಮ್“ ಇತ್ಯತ್ರ ಸಂಸಾರವೃಕ್ಷಸ್ಯ ಮೂಲಮುಕ್ತಂ, ಕಿಮಿದಾನೀಮ್ “ಅಧಶ್ಚ ಮೂಲಾನಿ“ ಇತಿ ಉಚ್ಯತೇ ? ತತ್ರ ಆಹ -

ಸಂಸಾರೇತಿ ।

ಅನುಪ್ರವಿಷ್ಟತ್ವಮ್ - ಸರ್ವೇಷು ಲಿಂಗೇಷು ಅನುಗತತಯಾ ಸಂತತತ್ವಮ್ , ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮ್ ।

ರಾಗಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಫಲಜನ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ -

ಕರ್ಮೇತಿ ।

ಕರ್ಮಣಾಂ ರಾಗಾದೀನಾಂ ಮಿಥೋ ಹೇತುಹೇತುಮತ್ತ್ವಮ್ । ತೇಷಾಂ ತಥಾತ್ವೇನಅನವಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ವಿಶೇಷತೋ ಮನುಷ್ಯಲೋೇಕೇ ಭವತಿ ಇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ -

ಅತ್ರ ಹೀತಿ ।

ಕರ್ಮವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಪ್ರಾಣಿನಿಕಾಯೋ ಲೋಕಃ । ಮನುಷ್ಯಶ್ಚಾಸೌ ಲೋಕಶ್ಚ ಇತಿ ಅಧಿಕೃತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾದಿವಿಶಿಷ್ಟೋ ದೇಹೋ ಮನುಷ್ಯಲೋಕಃ

॥ ೨ ॥