శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
అధశ్చోర్ధ్వం ప్రసృతాస్తస్య శాఖా
గుణప్రవృద్ధా విషయప్రవాలాః
అధశ్చ మూలాన్యనుసన్తతాని
కర్మానుబన్ధీని మనుష్యలోకే ॥ ౨ ॥
అధః మనుష్యాదిభ్యో యావత్ స్థావరమ్ ఊర్ధ్వం యావత్ బ్రహ్మణః విశ్వసృజో ధామ ఇత్యేతదన్తం యథాకర్మ యథాశ్రుతం జ్ఞానకర్మఫలాని, తస్య వృక్షస్య శాఖా ఇవ శాఖాః ప్రసృతాః ప్రగతాః, గుణప్రవృద్ధాః గుణైః సత్త్వరజస్తమోభిః ప్రవృద్ధాః స్థూలీకృతాః ఉపాదానభూతైః, విషయప్రవాలాః విషయాః శబ్దాదయః ప్రవాలాః ఇవ దేహాదికర్మఫలేభ్యః శాఖాభ్యః అఙ్కురీభవన్తీవ, తేన విషయప్రవాలాః శాఖాఃసంసారవృక్షస్య పరమమూలం ఉపాదానకారణం పూర్వమ్ ఉక్తమ్అథ ఇదానీం కర్మఫలజనితరాగద్వేషాదివాసనాః మూలానీవ ధర్మాధర్మప్రవృత్తికారణాని అవాన్తరభావీని తాని అధశ్చ దేవాద్యపేక్షయా మూలాని అనుసన్తతాని అనుప్రవిష్టాని కర్మానుబన్ధీని కర్మ ధర్మాధర్మలక్షణమ్ అనుబన్ధః పశ్చాద్భావి, యేషామ్ ఉద్భూతిమ్ అను ఉద్భవతి, తాని కర్మానుబన్ధీని మనుష్యలోకే విశేషతఃఅత్ర హి మనుష్యాణాం కర్మాధికారః ప్రసిద్ధః ॥ ౨ ॥
అధశ్చోర్ధ్వం ప్రసృతాస్తస్య శాఖా
గుణప్రవృద్ధా విషయప్రవాలాః
అధశ్చ మూలాన్యనుసన్తతాని
కర్మానుబన్ధీని మనుష్యలోకే ॥ ౨ ॥
అధః మనుష్యాదిభ్యో యావత్ స్థావరమ్ ఊర్ధ్వం యావత్ బ్రహ్మణః విశ్వసృజో ధామ ఇత్యేతదన్తం యథాకర్మ యథాశ్రుతం జ్ఞానకర్మఫలాని, తస్య వృక్షస్య శాఖా ఇవ శాఖాః ప్రసృతాః ప్రగతాః, గుణప్రవృద్ధాః గుణైః సత్త్వరజస్తమోభిః ప్రవృద్ధాః స్థూలీకృతాః ఉపాదానభూతైః, విషయప్రవాలాః విషయాః శబ్దాదయః ప్రవాలాః ఇవ దేహాదికర్మఫలేభ్యః శాఖాభ్యః అఙ్కురీభవన్తీవ, తేన విషయప్రవాలాః శాఖాఃసంసారవృక్షస్య పరమమూలం ఉపాదానకారణం పూర్వమ్ ఉక్తమ్అథ ఇదానీం కర్మఫలజనితరాగద్వేషాదివాసనాః మూలానీవ ధర్మాధర్మప్రవృత్తికారణాని అవాన్తరభావీని తాని అధశ్చ దేవాద్యపేక్షయా మూలాని అనుసన్తతాని అనుప్రవిష్టాని కర్మానుబన్ధీని కర్మ ధర్మాధర్మలక్షణమ్ అనుబన్ధః పశ్చాద్భావి, యేషామ్ ఉద్భూతిమ్ అను ఉద్భవతి, తాని కర్మానుబన్ధీని మనుష్యలోకే విశేషతఃఅత్ర హి మనుష్యాణాం కర్మాధికారః ప్రసిద్ధః ॥ ౨ ॥

అవయవసమ్బన్ధినీ అపరా - ప్రాగుక్తాత్ అతిరిక్తా కల్పనా ఇతి యావత్ । ఆమనుష్యలోకాత్ఆవిరిఞ్చేేః ఇతి అధశ్శబ్దార్థమాహ -

మనుష్యాదిభ్య ఇతి ।

తస్మాదేవ ఆరభ్య ఆసత్యలోకాత్ ఇతి ఊర్ధ్వశబ్దార్థమ్ ఆహ -

యావదితి ।

శాఖాశబ్దార్థం దర్శయతి -

జ్ఞానేతి ।

తేషాం హేత్వనుగుణత్వేన బహువిధత్వం సూచయతి -

యథేతి ।

ప్రత్యక్షాణాం శబ్దాదివిషయాణాం ప్రవాలత్వం శాఖాసు పల్లవత్వమ్ । అఙ్కురత్వం స్ఫోరయతి -

దేహాదీతి ।

“ఊర్ధ్వమూలమ్“ ఇత్యత్ర సంసారవృక్షస్య మూలముక్తం, కిమిదానీమ్ “అధశ్చ మూలాని“ ఇతి ఉచ్యతే ? తత్ర ఆహ -

సంసారేతి ।

అనుప్రవిష్టత్వమ్ - సర్వేషు లిఙ్గేషు అనుగతతయా సన్తతత్వమ్ , అవిచ్ఛిన్నత్వమ్ ।

రాగాదీనాం కర్మఫలజన్యత్వం ప్రకటయతి -

కర్మేతి ।

కర్మణాం రాగాదీనాం మిథో హేతుహేతుమత్త్వమ్ । తేషాం తథాత్వేనఅనవచ్ఛిన్నతయా ప్రవృత్తిః విశేషతో మనుష్యలోేకే భవతి ఇత్యత్ర హేతుమాహ -

అత్ర హీతి ।

కర్మవ్యుత్పత్త్యా ప్రాణినికాయో లోకః । మనుష్యశ్చాసౌ లోకశ్చ ఇతి అధికృతో బ్రాహ్మణ్యాదివిశిష్టో దేహో మనుష్యలోకః

॥ ౨ ॥