ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಪಂಚದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಮಮೈವಾಂಶೋ ಜೀವಲೋಕೇ ಜೀವಭೂತಃ ಸನಾತನಃ ।
ಮನಃಷಷ್ಠಾನೀಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಪ್ರಕೃತಿಸ್ಥಾನಿ ಕರ್ಷತಿ ॥ ೭ ॥
ಮಮೈವ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ನಾರಾಯಣಸ್ಯ, ಅಂಶಃ ಭಾಗಃ ಅವಯವಃ ಏಕದೇಶಃ ಇತಿ ಅನರ್ಥಾಂತರಂ ಜಿವಲೋಕೇ ಜೀವಾನಾಂ ಲೋಕೇ ಸಂಸಾರೇ ಜೀವಭೂತಃ ಕರ್ತಾ ಭೋಕ್ತಾ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ಸನಾತನಃ ಚಿರಂತನಃ ; ಯಥಾ ಜಲಸೂರ್ಯಕಃ ಸೂರ್ಯಾಂಶಃ ಜಲನಿಮಿತ್ತಾಪಾಯೇ ಸೂರ್ಯಮೇವ ಗತ್ವಾ ನ ನಿವರ್ತತೇ ಚ ತೇನೈವ ಆತ್ಮನಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ; ಯಥಾ ಘಟಾದ್ಯುಪಾಧಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಘಟಾದ್ಯಾಕಾಶಃ ಆಕಾಶಾಂಶಃ ಸನ್ ಘಟಾದಿನಿಮಿತ್ತಾಪಾಯೇ ಆಕಾಶಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ನ ನಿವರ್ತತೇ । ಅತಃ ಉಪಪನ್ನಮ್ ಉಕ್ತಮ್ ‘ಯದ್ಗತ್ವಾ ನ ನಿವರ್ತಂತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೬) ಇತಿ । ನನು ನಿರವಯವಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ಕುತಃ ಅವಯವಃ ಏಕದೇಶಃ ಅಂಶಃ ಇತಿ ? ಸಾವಯವತ್ವೇ ಚ ವಿನಾಶಪ್ರಸಂಗಃ ಅವಯವವಿಭಾಗಾತ್ । ನೈಷ ದೋಷಃ, ಅವಿದ್ಯಾಕೃತೋಪಾಧಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಃ ಏಕದೇಶಃ ಅಂಶ ಇವ ಕಲ್ಪಿತೋ ಯತಃ । ದರ್ಶಿತಶ್ಚ ಅಯಮರ್ಥಃ ಕ್ಷೇತ್ರಾಧ್ಯಾಯೇ ವಿಸ್ತರಶಃ । ಸ ಚ ಜೀವೋ ಮದಂಶತ್ವೇನ ಕಲ್ಪಿತಃ ಕಥಂ ಸಂಸರತಿ ಉತ್ಕ್ರಾಮತಿ ಚ ಇತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ಮನಃಷಷ್ಠಾನಿ ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಶ್ರೋತ್ರಾದೀನಿ ಪ್ರಕೃತಿಸ್ಥಾನಿ ಸ್ವಸ್ಥಾನೇ ಕರ್ಣಶಷ್ಕುಲ್ಯಾದೌ ಪ್ರಕೃತೌ ಸ್ಥಿತಾನಿ ಕರ್ಷತಿ ಆಕರ್ಷತಿ ॥ ೭ ॥
ಮಮೈವಾಂಶೋ ಜೀವಲೋಕೇ ಜೀವಭೂತಃ ಸನಾತನಃ ।
ಮನಃಷಷ್ಠಾನೀಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಪ್ರಕೃತಿಸ್ಥಾನಿ ಕರ್ಷತಿ ॥ ೭ ॥
ಮಮೈವ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ನಾರಾಯಣಸ್ಯ, ಅಂಶಃ ಭಾಗಃ ಅವಯವಃ ಏಕದೇಶಃ ಇತಿ ಅನರ್ಥಾಂತರಂ ಜಿವಲೋಕೇ ಜೀವಾನಾಂ ಲೋಕೇ ಸಂಸಾರೇ ಜೀವಭೂತಃ ಕರ್ತಾ ಭೋಕ್ತಾ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ಸನಾತನಃ ಚಿರಂತನಃ ; ಯಥಾ ಜಲಸೂರ್ಯಕಃ ಸೂರ್ಯಾಂಶಃ ಜಲನಿಮಿತ್ತಾಪಾಯೇ ಸೂರ್ಯಮೇವ ಗತ್ವಾ ನ ನಿವರ್ತತೇ ಚ ತೇನೈವ ಆತ್ಮನಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ; ಯಥಾ ಘಟಾದ್ಯುಪಾಧಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಘಟಾದ್ಯಾಕಾಶಃ ಆಕಾಶಾಂಶಃ ಸನ್ ಘಟಾದಿನಿಮಿತ್ತಾಪಾಯೇ ಆಕಾಶಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ನ ನಿವರ್ತತೇ । ಅತಃ ಉಪಪನ್ನಮ್ ಉಕ್ತಮ್ ‘ಯದ್ಗತ್ವಾ ನ ನಿವರ್ತಂತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೬) ಇತಿ । ನನು ನಿರವಯವಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ಕುತಃ ಅವಯವಃ ಏಕದೇಶಃ ಅಂಶಃ ಇತಿ ? ಸಾವಯವತ್ವೇ ಚ ವಿನಾಶಪ್ರಸಂಗಃ ಅವಯವವಿಭಾಗಾತ್ । ನೈಷ ದೋಷಃ, ಅವಿದ್ಯಾಕೃತೋಪಾಧಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಃ ಏಕದೇಶಃ ಅಂಶ ಇವ ಕಲ್ಪಿತೋ ಯತಃ । ದರ್ಶಿತಶ್ಚ ಅಯಮರ್ಥಃ ಕ್ಷೇತ್ರಾಧ್ಯಾಯೇ ವಿಸ್ತರಶಃ । ಸ ಚ ಜೀವೋ ಮದಂಶತ್ವೇನ ಕಲ್ಪಿತಃ ಕಥಂ ಸಂಸರತಿ ಉತ್ಕ್ರಾಮತಿ ಚ ಇತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ಮನಃಷಷ್ಠಾನಿ ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಶ್ರೋತ್ರಾದೀನಿ ಪ್ರಕೃತಿಸ್ಥಾನಿ ಸ್ವಸ್ಥಾನೇ ಕರ್ಣಶಷ್ಕುಲ್ಯಾದೌ ಪ್ರಕೃತೌ ಸ್ಥಿತಾನಿ ಕರ್ಷತಿ ಆಕರ್ಷತಿ ॥ ೭ ॥

ಜೀವಸ್ಯ ಪರಾಂಶತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಉಕ್ತದೋಷಸಮಾಧಿಃ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಪ್ರತಿಬಿಂಬಪಕ್ಷಮಾದಾಯ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಪ್ರತ್ಯಾಚಷ್ಟೇ-

ಯಥೇತಿ ।

ಅವಚ್ಛೇದಪಕ್ಷಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ದೃಷ್ಟಾಂತಾಂತರೇಣ ಉಕ್ತದೋಷಸಮಾಧಿಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ಯಥಾವೇತಿ ।

ಆಕ್ಷೇಪಸಮಾಧಿಮುಪಸಂಹರತಿ -

ಅತ ಇತಿ ।

ಪರಸ್ಯ ನಿರವಯವತ್ವಾತ್ ತದಂಶತ್ವಂ ಜೀವಸ್ಯಾಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ -

ನನ್ವಿತಿ ।

ತಸ್ಯ ನಿರವಯವತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ -

ಸಾವಯವತ್ವೇ ಚೇತಿ ।

ವಸ್ತುತೋ ನಿರಂಶಸ್ಯಾಪಿ ಪರಸ್ಯ ಕಲ್ಪನಯಾ ಜೀವಃ ಅಂಶಃ ಭವಿಷ್ಯತಿ ಇತಿ ಪರಿಹರತಿ -

ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।

ವಸ್ತುತಸ್ತು ಜೀವಸ್ಯ ನ ಅಂಶತ್ವಂ ಪರಮಾತ್ಮನಾ ತಾವನ್ಮಾತ್ರತಾಯಾಃ ದರ್ಶಿತತ್ವಾತ್ ಇತ್ಯಾಹ -

ದರ್ಶಿತಶ್ಚೇತಿ ।

ಯದಿ ಪರಸ್ಯ ಅಂಶತ್ವೇನ ಕಲ್ಪಿತೋ ಜೀವಃ ವಸ್ತುತಃ ತದಾತ್ಮೈವ, ನ ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಉತ್ಕ್ರಾಂತಿರ್ವೇತಿ ಶಂಕತೇ -

ಕಥಮಿತಿ ।

ಜೀವಸ್ಯ ಸಂಸರಣಮ್ ಉತ್ಕ್ರಮಣಂಚ ಉಪಪಾದಯಿತುಂ  ಉಪಕ್ರಮತೇ -

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ

॥ ೭ ॥