ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಷೋಡಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ದಂಭೋ ದರ್ಪೋಽತಿಮಾನಶ್ಚ ಕ್ರೋಧಃ ಪಾರುಷ್ಯಮೇವ ಚ ।
ಅಜ್ಞಾನಂ ಚಾಭಿಜಾತಸ್ಯ ಪಾರ್ಥ ಸಂಪದಮಾಸುರೀಮ್ ॥ ೪ ॥
ದಂಭಃ ಧರ್ಮಧ್ವಜಿತ್ವಮ್ । ದರ್ಪಃ ವಿದ್ಯಾಧನಸ್ವಜನಾದಿನಿಮಿತ್ತಃ ಉತ್ಸೇಕಃ । ಅತಿಮಾನಃ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಃ । ಕ್ರೋಧಶ್ಚ । ಪಾರುಷ್ಯಮೇವ ಚ ಪರುಷವಚನಮ್ — ಯಥಾ ಕಾಣಮ್ ‘ಚಕ್ಷುಷ್ಮಾನ್’ ವಿರೂಪಮ್ ‘ರೂಪವಾನ್’ ಹೀನಾಭಿಜನಮ್ ‘ಉತ್ತಮಾಭಿಜನಃ’ ಇತ್ಯಾದಿ । ಅಜ್ಞಾನಂ ಚ ಅವಿವೇಕಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ತವ್ಯಾಕರ್ತವ್ಯಾದಿವಿಷಯಮಿಥ್ಯಾಪ್ರತ್ಯಯಃ । ಅಭಿಜಾತಸ್ಯ ಪಾರ್ಥ । ಕಿಮ್ ಅಭಿಜಾತಸ್ಯೇತಿ, ಆಹ — ಸಂಪದಮ್ ಆಸುರೀಮ್ ಅಸುರಾಣಾಂ ಸಂಪತ್ ಆಸುರೀ ತಾಮ್ ಅಭಿಜಾತಸ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೪ ॥
ದಂಭೋ ದರ್ಪೋಽತಿಮಾನಶ್ಚ ಕ್ರೋಧಃ ಪಾರುಷ್ಯಮೇವ ಚ ।
ಅಜ್ಞಾನಂ ಚಾಭಿಜಾತಸ್ಯ ಪಾರ್ಥ ಸಂಪದಮಾಸುರೀಮ್ ॥ ೪ ॥
ದಂಭಃ ಧರ್ಮಧ್ವಜಿತ್ವಮ್ । ದರ್ಪಃ ವಿದ್ಯಾಧನಸ್ವಜನಾದಿನಿಮಿತ್ತಃ ಉತ್ಸೇಕಃ । ಅತಿಮಾನಃ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಃ । ಕ್ರೋಧಶ್ಚ । ಪಾರುಷ್ಯಮೇವ ಚ ಪರುಷವಚನಮ್ — ಯಥಾ ಕಾಣಮ್ ‘ಚಕ್ಷುಷ್ಮಾನ್’ ವಿರೂಪಮ್ ‘ರೂಪವಾನ್’ ಹೀನಾಭಿಜನಮ್ ‘ಉತ್ತಮಾಭಿಜನಃ’ ಇತ್ಯಾದಿ । ಅಜ್ಞಾನಂ ಚ ಅವಿವೇಕಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ತವ್ಯಾಕರ್ತವ್ಯಾದಿವಿಷಯಮಿಥ್ಯಾಪ್ರತ್ಯಯಃ । ಅಭಿಜಾತಸ್ಯ ಪಾರ್ಥ । ಕಿಮ್ ಅಭಿಜಾತಸ್ಯೇತಿ, ಆಹ — ಸಂಪದಮ್ ಆಸುರೀಮ್ ಅಸುರಾಣಾಂ ಸಂಪತ್ ಆಸುರೀ ತಾಮ್ ಅಭಿಜಾತಸ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೪ ॥

ಉತ್ಸೇಕಃ - ಮದಃ ಮಹದವಧೀರಣಾಹೇತುಃ । ಆತ್ಮನಿ ಉತ್ಕೃಷ್ಟತ್ವಾಧ್ಯಾರೋಪಃ ಅತಿಮಾನಃ । ಕ್ರೋಧಸ್ತು ಕೋಪಾಪರಪರ್ಯಾಯಃ ಸ್ವಪರಾಪಕಾರಪ್ರವೃತ್ತಿಹೇತುಃ ನೇತ್ರಾದಿವಿಕಾರಲಿಂಗಃ ಅಂತಃಕರಣವೃತ್ತಿವಿಶೇಷಃ । ಪರುಷಃ ನಿಷ್ಠುರಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷರೂಕ್ಷವಾಕ್ , ತಸ್ಯ ಭಾವಃ ಪಾರುಷ್ಯಮ್ । ತತ್ ಉದಾಹರತಿ -

ಯಥೇತಿ ।

ತಾಂ ಅಭಿಜಾತಸ್ಯ ದಂಭಾದೀನಿ ಅಜ್ಞಾನಾಂತಾನಿ ಭವಂತಿ ಇತಿ ಅನುಷಜ್ಯತೇ

॥ ೪ ॥