ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ದ್ವೌ ಭೂತಸರ್ಗೌ ಲೋಕೇಽಸ್ಮಿಂದೈವ ಆಸುರ ಏವ
ದೈವೋ ವಿಸ್ತರಶಃ ಪ್ರೋಕ್ತ ಆಸುರಂ ಪಾರ್ಥ ಮೇ ಶೃಣು ॥ ೬ ॥
ದ್ವೌ ದ್ವಿಸಂಖ್ಯಾಕೌ ಭೂತಸರ್ಗೌ ಭೂತಾನಾಂ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಸರ್ಗೌ ಸೃಷ್ಟೀ ಭೂತಸರ್ಗೌ ಸೃಜ್ಯೇತೇತಿ ಸರ್ಗೌ ಭೂತಾನ್ಯೇವ ಸೃಜ್ಯಮಾನಾನಿ ದೈವಾಸುರಸಂಪದ್ದ್ವಯಯುಕ್ತಾನಿ ಇತಿ ದ್ವೌ ಭೂತಸರ್ಗೌ ಇತಿ ಉಚ್ಯತೇ, ದ್ವಯಾ ವೈ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಾ ದೇವಾಶ್ಚಾಸುರಾಶ್ಚ’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃಲೋಕೇ ಅಸ್ಮಿನ್ , ಸಂಸಾರೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ, ಸರ್ವೇಷಾಂ ದ್ವೈವಿಧ್ಯೋಪಪತ್ತೇಃಕೌ ತೌ ಭೂತಸರ್ಗೌ ಇತಿ, ಉಚ್ಯತೇಪ್ರಕೃತಾವೇವ ದೈವ ಆಸುರ ಏವ ಉಕ್ತಯೋರೇವ ಪುನಃ ಅನುವಾದೇ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ ಆಹದೈವಃ ಭೂತಸರ್ಗಃ ಅಭಯಂ ಸತ್ತ್ವಸಂಶುದ್ಧಿಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೬ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ವಿಸ್ತರಶಃ ವಿಸ್ತರಪ್ರಕಾರೈಃ ಪ್ರೋಕ್ತಃ ಕಥಿತಃ, ತು ಆಸುರಃ ವಿಸ್ತರಶಃ ; ಅತಃ ತತ್ಪರಿವರ್ಜನಾರ್ಥಮ್ ಆಸುರಂ ಪಾರ್ಥ, ಮೇ ಮಮ ವಚನಾತ್ ಉಚ್ಯಮಾನಂ ವಿಸ್ತರಶಃ ಶೃಣು ಅವಧಾರಯ ॥ ೬ ॥
ದ್ವೌ ಭೂತಸರ್ಗೌ ಲೋಕೇಽಸ್ಮಿಂದೈವ ಆಸುರ ಏವ
ದೈವೋ ವಿಸ್ತರಶಃ ಪ್ರೋಕ್ತ ಆಸುರಂ ಪಾರ್ಥ ಮೇ ಶೃಣು ॥ ೬ ॥
ದ್ವೌ ದ್ವಿಸಂಖ್ಯಾಕೌ ಭೂತಸರ್ಗೌ ಭೂತಾನಾಂ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಸರ್ಗೌ ಸೃಷ್ಟೀ ಭೂತಸರ್ಗೌ ಸೃಜ್ಯೇತೇತಿ ಸರ್ಗೌ ಭೂತಾನ್ಯೇವ ಸೃಜ್ಯಮಾನಾನಿ ದೈವಾಸುರಸಂಪದ್ದ್ವಯಯುಕ್ತಾನಿ ಇತಿ ದ್ವೌ ಭೂತಸರ್ಗೌ ಇತಿ ಉಚ್ಯತೇ, ದ್ವಯಾ ವೈ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಾ ದೇವಾಶ್ಚಾಸುರಾಶ್ಚ’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃಲೋಕೇ ಅಸ್ಮಿನ್ , ಸಂಸಾರೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ, ಸರ್ವೇಷಾಂ ದ್ವೈವಿಧ್ಯೋಪಪತ್ತೇಃಕೌ ತೌ ಭೂತಸರ್ಗೌ ಇತಿ, ಉಚ್ಯತೇಪ್ರಕೃತಾವೇವ ದೈವ ಆಸುರ ಏವ ಉಕ್ತಯೋರೇವ ಪುನಃ ಅನುವಾದೇ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ ಆಹದೈವಃ ಭೂತಸರ್ಗಃ ಅಭಯಂ ಸತ್ತ್ವಸಂಶುದ್ಧಿಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೬ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ವಿಸ್ತರಶಃ ವಿಸ್ತರಪ್ರಕಾರೈಃ ಪ್ರೋಕ್ತಃ ಕಥಿತಃ, ತು ಆಸುರಃ ವಿಸ್ತರಶಃ ; ಅತಃ ತತ್ಪರಿವರ್ಜನಾರ್ಥಮ್ ಆಸುರಂ ಪಾರ್ಥ, ಮೇ ಮಮ ವಚನಾತ್ ಉಚ್ಯಮಾನಂ ವಿಸ್ತರಶಃ ಶೃಣು ಅವಧಾರಯ ॥ ೬ ॥

ನಿರ್ದಯಾನಾಂ ರಕ್ಷಸಾಂ ಸಂಪತ್ ತೃತೀಯಾ ಅಸ್ತಿ, ಸಾ ಕಸ್ಮಾತ್ ನ ಉಕ್ತಾ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಸುರ್ಯಾಂ ಅಂತರ್ಭಾವಾತ್ ಇತ್ಯಾಹ -

ದ್ವಾವಿತಿ ।

ಭೂತಾನಾಂ ದ್ವೈವಿಧ್ಯೇ ಮಾನತ್ವೇನ ಉದೂಗೀಥಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್ ಉದಾಹರತಿ -

ದ್ವಯಾ ಹೇತಿ ।

ಸಂಪದ್ದ್ವಯಯುತೇಭ್ಯಃ ಅತಿರಿಕ್ತಾನಾಂ ಅಪಿ ಪ್ರಾಣಿಭೇದಾನಾಂ ಸಂಭವಾತ್ ಕುತಃ ಭೂತಾನಾಂ ದ್ವಿತ್ವನಿಯತಿಃ ? ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ

॥ ೬ ॥