ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ತ್ಯಾಜ್ಯಂ ದೋಷವದಿತ್ಯೇಕೇ ಕರ್ಮ ಪ್ರಾಹುರ್ಮನೀಷಿಣಃ
ಯಜ್ಞದಾನತಪಃಕರ್ಮ ತ್ಯಾಜ್ಯಮಿತಿ ಚಾಪರೇ ॥ ೩ ॥
ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾಸಂಭವೇ ಹಿ ದೇಹಭೃತಾ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೧೧) ಇತಿ ಹೇತುವಚನಾತ್ ಮುಖ್ಯ ಏವ ಇತಿ ಚೇತ್ , ; ಹೇತುವಚನಸ್ಯ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವಾತ್ಯಥಾ ತ್ಯಾಗಾಚ್ಛಾಂತಿರನಂತರಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೧೨) ಇತಿ ಕರ್ಮಫಲತ್ಯಾಗಸ್ತುತಿರೇವ ಯಥೋಕ್ತಾನೇಕಪಕ್ಷಾನುಷ್ಠಾನಾಶಕ್ತಿಮಂತಮ್ ಅರ್ಜುನಮ್ ಅಜ್ಞಂ ಪ್ರತಿ ವಿಧಾನಾತ್ ; ತಥಾ ಇದಮಪಿ ಹಿ ದೇಹಭೃತಾ ಶಕ್ಯಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೧೧) ಇತಿ ಕರ್ಮಫಲತ್ಯಾಗಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮ್ ; ಸರ್ವಕರ್ಮಾಣಿ ಮನಸಾ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ನೈವ ಕುರ್ವನ್ನ ಕಾರಯನ್ನಾಸ್ತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೩) ಇತ್ಯಸ್ಯ ಪಕ್ಷಸ್ಯ ಅಪವಾದಃ ಕೇನಚಿತ್ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಶಕ್ಯಃತಸ್ಮಾತ್ ಕರ್ಮಣಿ ಅಧಿಕೃತಾನ್ ಪ್ರತ್ಯೇವ ಏಷಃ ಸಂನ್ಯಾಸತ್ಯಾಗವಿಕಲ್ಪಃಯೇ ತು ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶಿನಃ ಸಾಂಖ್ಯಾಃ, ತೇಷಾಂ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಯಾಮೇವ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಲಕ್ಷಣಾಯಾಮ್ ಅಧಿಕಾರಃ, ಅನ್ಯತ್ರ, ಇತಿ ತೇ ವಿಕಲ್ಪಾರ್ಹಾಃತಚ್ಚ ಉಪಪಾದಿತಮ್ ಅಸ್ಮಾಭಿಃ ವೇದಾವಿನಾಶಿನಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೨೧) ಇತ್ಯಸ್ಮಿನ್ಪ್ರದೇಶೇ, ತೃತೀಯಾದೌ ॥ ೩ ॥
ತ್ಯಾಜ್ಯಂ ದೋಷವದಿತ್ಯೇಕೇ ಕರ್ಮ ಪ್ರಾಹುರ್ಮನೀಷಿಣಃ
ಯಜ್ಞದಾನತಪಃಕರ್ಮ ತ್ಯಾಜ್ಯಮಿತಿ ಚಾಪರೇ ॥ ೩ ॥
ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾಸಂಭವೇ ಹಿ ದೇಹಭೃತಾ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೧೧) ಇತಿ ಹೇತುವಚನಾತ್ ಮುಖ್ಯ ಏವ ಇತಿ ಚೇತ್ , ; ಹೇತುವಚನಸ್ಯ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವಾತ್ಯಥಾ ತ್ಯಾಗಾಚ್ಛಾಂತಿರನಂತರಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೧೨) ಇತಿ ಕರ್ಮಫಲತ್ಯಾಗಸ್ತುತಿರೇವ ಯಥೋಕ್ತಾನೇಕಪಕ್ಷಾನುಷ್ಠಾನಾಶಕ್ತಿಮಂತಮ್ ಅರ್ಜುನಮ್ ಅಜ್ಞಂ ಪ್ರತಿ ವಿಧಾನಾತ್ ; ತಥಾ ಇದಮಪಿ ಹಿ ದೇಹಭೃತಾ ಶಕ್ಯಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೧೧) ಇತಿ ಕರ್ಮಫಲತ್ಯಾಗಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮ್ ; ಸರ್ವಕರ್ಮಾಣಿ ಮನಸಾ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ನೈವ ಕುರ್ವನ್ನ ಕಾರಯನ್ನಾಸ್ತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೩) ಇತ್ಯಸ್ಯ ಪಕ್ಷಸ್ಯ ಅಪವಾದಃ ಕೇನಚಿತ್ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಶಕ್ಯಃತಸ್ಮಾತ್ ಕರ್ಮಣಿ ಅಧಿಕೃತಾನ್ ಪ್ರತ್ಯೇವ ಏಷಃ ಸಂನ್ಯಾಸತ್ಯಾಗವಿಕಲ್ಪಃಯೇ ತು ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶಿನಃ ಸಾಂಖ್ಯಾಃ, ತೇಷಾಂ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಯಾಮೇವ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಲಕ್ಷಣಾಯಾಮ್ ಅಧಿಕಾರಃ, ಅನ್ಯತ್ರ, ಇತಿ ತೇ ವಿಕಲ್ಪಾರ್ಹಾಃತಚ್ಚ ಉಪಪಾದಿತಮ್ ಅಸ್ಮಾಭಿಃ ವೇದಾವಿನಾಶಿನಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೨೧) ಇತ್ಯಸ್ಮಿನ್ಪ್ರದೇಶೇ, ತೃತೀಯಾದೌ ॥ ೩ ॥

ನೇದಂ ಹೇತುವಚನಂ ಸರ್ವಕರ್ಮಸನ್ಯಾಂಸಸಂಭವಸಾಧಕಂ, ಕರ್ಮಫಲತ್ಯಾಗಸ್ತುತಿಪರತ್ವಾತ್ ಇತಿ ಪರಿಹರತಿ -

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಏತದೇವ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ -

ಯಥೇತಿ ।

ದೃಷ್ಟಾಂತೇಽಪಿ ಯಥಾಶ್ರುತಾರ್ಥತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ ? ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಯಥೋಕ್ತೇತಿ ।

ನ ಹಿ ಫಲತ್ಯಾಗಾದೇವ ಜ್ಞಾನಂ  ವಿನಾ ಮುಕ್ತಿಃ ಯುಕ್ತಾ, ಮುಕ್ತೇಃ ಜ್ಞಾನೈಕಾಧೀನತ್ವಾಸಾಧಕಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧಾತ್ , ‘ಅದ್ವೇಷ್ಟಾ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨-೧೩) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಚ ಅನಂತರಮೇವ ಜ್ಞಾನಸಾಧನವಿಧಾನಾನರ್ಥಕ್ಯಾತ್ । ಅತಃ ತ್ಯಾಗಸ್ತುತಿರೇವ ಅತ್ರ ಗ್ರಾಹ್ಯಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ದೃಷ್ಟಾಂತಗತಮ್ ಅರ್ಥಂ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇ ಯೋಜಯತಿ -

ತಥೇತಿ ।

ಪ್ರಾಗುಕ್ತಪಕ್ಷಾಪವಾದವಿವಕ್ಷಯಾ ಹೇತೂಕ್ತೇಃ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥತ್ವಮೇವ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ ? ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ತದಪವಾದೇ ಹೇತ್ವಭಾವಾತ್ ಮೈವಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -

ನ ಸರ್ವೇತಿ ।

ನ ಚ ಇಯಮೇವ ಹೇತೂಕ್ತಿಃ ತದಪವಾದಿಕಾ, ಅನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧೇಃ ಉಕ್ತತ್ವಾತ್ ಇತಿ ಭಾವಃ ।

ಮುಖ್ಯಸಂನ್ಯಾಸಾಪವಾದಾಸಂಭವೇ ಸಂನ್ಯಾಸತ್ಯಾಗವಿಕಲ್ಪಸ್ಯ ಕಥಂ ಸಾವಕಾಶತಾ ? ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾನ್ ಪ್ರತಿ ಉಕ್ತವಿಕಲ್ಪಾನುಪಪತ್ತೌ, ಕುತ್ರ ತೇಷಾಮ್ ಅಧಿಕಾರಃ ? ತತ್ರ ಆಹ -

ಯೇ ತ್ವಿತಿ ।

ಸಂನ್ಯಾಸಿನಾಂ ವಿಕಲ್ಪಾನರ್ಹತ್ವೇನ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಯಾಮ್ ಏವ ಅಧಿಕಾರಸ್ಯ ಭೂಯಸ್ಸು ಪ್ರದೇಶೇಷು ಸಾಧಿತತ್ವಾತ್ ನ ಸಾಧತೀಯತ್ವಾಪೇಕ್ಷಾ ಇತ್ಯಾಹ -

ತಥೇತಿ

॥ ೩ ॥