శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
అనిష్టమిష్టం మిశ్రం
త్రివిధం కర్మణః ఫలమ్
భవత్యత్యాగినాం ప్రేత్య
తు సంన్యాసినాం క్వచిత్ ॥ ౧౨ ॥
అనిష్టం నరకతిర్యగాదిలక్షణమ్ , ఇష్టం దేవాదిలక్షణమ్ , మిశ్రమ్ ఇష్టానిష్టసంయుక్తం మనుష్యలక్షణం , తత్ర త్రివిధం త్రిప్రకారం కర్మణః ధర్మాధర్మలక్షణస్య ఫలం బాహ్యానేకకారకవ్యాపారనిష్పన్నం సత్ అవిద్యాకృతమ్ ఇన్ద్రజాలమాయోపమం మహామోహకరం ప్రత్యగాత్మోపసర్పి ఇవఫల్గుతయా లయమ్ అదర్శనం గచ్ఛతీతి ఫలనిర్వచనమ్తత్ ఎతత్ ఎవంలక్షణం ఫలం భవతి అత్యాగినామ్ అజ్ఞానాం కర్మిణాం అపరమార్థసంన్యాసినాం ప్రేత్య శరీరపాతాత్ ఊర్ధ్వమ్ తు సంన్యాసినాం పరమార్థసంన్యాసినాం పరమహంసపరివ్రాజకానాం కేవలజ్ఞాననిష్ఠానాం క్వచిత్ హి కేవలసమ్యగ్దర్శననిష్ఠా అవిద్యాదిసంసారబీజం ఉన్మూలయతి కదాచిత్ ఇత్యర్థః ॥ ౧౨ ॥
అనిష్టమిష్టం మిశ్రం
త్రివిధం కర్మణః ఫలమ్
భవత్యత్యాగినాం ప్రేత్య
తు సంన్యాసినాం క్వచిత్ ॥ ౧౨ ॥
అనిష్టం నరకతిర్యగాదిలక్షణమ్ , ఇష్టం దేవాదిలక్షణమ్ , మిశ్రమ్ ఇష్టానిష్టసంయుక్తం మనుష్యలక్షణం , తత్ర త్రివిధం త్రిప్రకారం కర్మణః ధర్మాధర్మలక్షణస్య ఫలం బాహ్యానేకకారకవ్యాపారనిష్పన్నం సత్ అవిద్యాకృతమ్ ఇన్ద్రజాలమాయోపమం మహామోహకరం ప్రత్యగాత్మోపసర్పి ఇవఫల్గుతయా లయమ్ అదర్శనం గచ్ఛతీతి ఫలనిర్వచనమ్తత్ ఎతత్ ఎవంలక్షణం ఫలం భవతి అత్యాగినామ్ అజ్ఞానాం కర్మిణాం అపరమార్థసంన్యాసినాం ప్రేత్య శరీరపాతాత్ ఊర్ధ్వమ్ తు సంన్యాసినాం పరమార్థసంన్యాసినాం పరమహంసపరివ్రాజకానాం కేవలజ్ఞాననిష్ఠానాం క్వచిత్ హి కేవలసమ్యగ్దర్శననిష్ఠా అవిద్యాదిసంసారబీజం ఉన్మూలయతి కదాచిత్ ఇత్యర్థః ॥ ౧౨ ॥

సర్వకర్మత్యాగో నామ తదనుష్ఠానేఽపి తత్ఫలాభిసన్ధిత్యాగః స చ అముఖ్యసంన్యాసః । తస్య ఫలమ్ ఆహ -

అనిష్టమితి ।

ముఖ్యే తు సంన్యాసే సర్వకర్మత్యాగే సమ్యగ్ధీద్వారా సర్వసంసారోచ్ఛిత్తిరేవ ఫలమ్ ఇత్యాహ -

న త్వితి ।

పాదత్రయం వ్యాకరోతి -

అనిష్టమిత్యాదినా ।

తిర్యగాదీత్యాదిపదమ్ అవశిష్టనికృష్టయోనిసఙ్గ్రహార్థం, దేవాదీత్యాదిపదమ్ అవశిష్టోత్కృష్టయోనిగ్రహణాయ ఇతి విభాగః ।

ఫలశబ్దం వ్యుత్పాదయతి-

బాహ్యేతి ।

కరణద్వారకమ్ అనేకవిధత్వమ్ ఉకత్వా మిథ్యాత్వమ్ ఆహ -

అవిద్యేతి ।

తత్కృతత్వేన దృష్టిమాత్రదేహత్వే దృష్టాన్తమాహ -

ఇన్ద్రేతి ।

ప్రతీతితః రమణీయత్వం సూచయతి -

మహామోహేతి ।

అవిద్యోత్థస్య అవిద్యాశ్రితత్వాత్ ఆత్మాశ్రితత్వం వస్తుతః నాస్తి ఇతి ఆహ -

ప్రత్యగితి ।

ఉక్తం ఫలం కర్మిణామ్ ఇష్యతే చేత్ అముఖ్యసంన్యాసఫలోక్తిపరత్వం పాదత్రయస్య కథమ్ ఇష్టమ్ ? ఇతి ఆశఙ్క్య ఆహ -

అపరమార్థేతి ।

ఫలాభిసన్ధివికలానాం కర్మిణాం దేహపాతాత్ ఊర్ధ్వం కర్మానురోధిఫలమ్ ఆవశ్యకమ్ ఇత్యర్థః ।

కర్మిణామేవ సతామ్ అఫలాభిసన్ధీనామ్ అముఖ్యసంన్యాసిత్వాత్ తదీయాముఖ్యసంన్యాసస్య ఫలమ్ ఉక్త్వా చతుర్థపాదం వ్యాచష్టే-

న త్వితి ।

అముఖ్యసంన్యాసమ్ అనన్తరప్రకృతం వ్యవచ్ఛినత్తి -

పరమార్థేతి ।

తేషాం ప్రధానం ధర్మమ్ ఉపదిశతి -

కేవలేతి ।

క్వచిత్  దేశే కాలే వా నాస్తి యథోక్తం ఫలం తేషామితి సమ్బన్ధః ।

తర్హి పరమార్థసంన్యాసః అఫలత్వాత్ న అనుష్ఠీయేత ఇతి ఆశఙ్క్య తస్య మోక్షావసాయిత్వాత్ మైవమ్ ఇత్యాహ -

న హీతి

॥ ౧౨ ॥