శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
పఞ్చైతాని మహాబాహో
కారణాని నిబోధ మే
సాఙ్ఖ్యే కృతాన్తే ప్రోక్తాని
సిద్ధయే సర్వకర్మణామ్ ॥ ౧౩ ॥
పఞ్చ ఎతాని వక్ష్యమాణాని హే మహాబాహో, కారణాని నిర్వర్తకానినిబోధ మే మమ ఇతి ఉత్తరత్ర చేతఃసమాధానార్థమ్ , వస్తువైషమ్యప్రదర్శనార్థం తాని కారణాని జ్ఞాతవ్యతయా స్తౌతిసాఙ్ఖ్యే జ్ఞాతవ్యాః పదార్థాః సఙ్ఖ్యాయన్తే యస్మిన్ శాస్త్రే తత్ సాఙ్ఖ్యం వేదాన్తఃకృతాన్తే ఇతి తస్యైవ విశేషణమ్కృతమ్ ఇతి కర్మ ఉచ్యతే, తస్య అన్తః పరిసమాప్తిః యత్ర సః కృతాన్తః, కర్మాన్తః ఇత్యేతత్యావానర్థ ఉదపానే’ (భ. గీ. ౨ । ౪౬) సర్వం కర్మాఖిలం పార్థ జ్ఞానే పరిసమాప్యతే’ (భ. గీ. ౪ । ౩౩) ఇతి ఆత్మజ్ఞానే సఞ్జాతే సర్వకర్మణాం నివృత్తిం దర్శయతిఅతః తస్మిన్ ఆత్మజ్ఞానార్థే సాఙ్ఖ్యే కృతాన్తే వేదాన్తే ప్రోక్తాని కథితాని సిద్ధయే నిష్పత్త్యర్థం సర్వకర్మణామ్ ॥ ౧౩ ॥
పఞ్చైతాని మహాబాహో
కారణాని నిబోధ మే
సాఙ్ఖ్యే కృతాన్తే ప్రోక్తాని
సిద్ధయే సర్వకర్మణామ్ ॥ ౧౩ ॥
పఞ్చ ఎతాని వక్ష్యమాణాని హే మహాబాహో, కారణాని నిర్వర్తకానినిబోధ మే మమ ఇతి ఉత్తరత్ర చేతఃసమాధానార్థమ్ , వస్తువైషమ్యప్రదర్శనార్థం తాని కారణాని జ్ఞాతవ్యతయా స్తౌతిసాఙ్ఖ్యే జ్ఞాతవ్యాః పదార్థాః సఙ్ఖ్యాయన్తే యస్మిన్ శాస్త్రే తత్ సాఙ్ఖ్యం వేదాన్తఃకృతాన్తే ఇతి తస్యైవ విశేషణమ్కృతమ్ ఇతి కర్మ ఉచ్యతే, తస్య అన్తః పరిసమాప్తిః యత్ర సః కృతాన్తః, కర్మాన్తః ఇత్యేతత్యావానర్థ ఉదపానే’ (భ. గీ. ౨ । ౪౬) సర్వం కర్మాఖిలం పార్థ జ్ఞానే పరిసమాప్యతే’ (భ. గీ. ౪ । ౩౩) ఇతి ఆత్మజ్ఞానే సఞ్జాతే సర్వకర్మణాం నివృత్తిం దర్శయతిఅతః తస్మిన్ ఆత్మజ్ఞానార్థే సాఙ్ఖ్యే కృతాన్తే వేదాన్తే ప్రోక్తాని కథితాని సిద్ధయే నిష్పత్త్యర్థం సర్వకర్మణామ్ ॥ ౧౩ ॥

కర్మార్థానామ్ అధిష్ఠానాదీనామ్ అప్రామాణికత్వాశఙ్కామ్ ఆదౌ ఉద్ధరతి-

పఞ్చేతి ।

ఉత్తరత్ర ఇతి అధిష్ఠానాదిషు వక్ష్యమాణేషు ఇత్యర్థః ।

వస్తూనాం తేషామేవ వైషమ్యం దిదర్శయిషితం న హి చేతస్సమాధానాత్ ఋతే జ్ఞాతుం శక్యతే । సాఙ్ఖ్యశబ్దం వ్యుత్పాదయతి -

జ్ఞాతవ్యా ఇతి ।

ఆత్మా త్వమ్పదార్థః, తత్పదార్థః బ్రహ్మ, తయోః ఐక్యధీః తదుపయోగినశ్చ శ్రవణాదయః పదార్థాః, తే సఙ్ఖ్యాయన్తే - వ్యుత్పాద్యన్తే ।

కృతాన్తశబ్దస్య వేదాన్తవిషయత్వం విభజతే -

కృతమిత్యాదినా ।

వేదాన్తస్య తత్త్వధీద్వారా కర్మావసానభూమిత్వే వాక్యోపక్రమానుకూల్యం దర్శయతి -

యావానితి ।

ఉదపానే - కూపాదౌ యావాన్ అర్థః - స్నానాదిః, తావాన్ అర్థః సముద్రే సమ్పద్యతే । అతః యథా కుపాదికృతం కార్య సర్వం సముద్రే అన్తర్భవతి తథా సర్వేషు వేదేషు కర్మార్థేషు యావత్ ఫలం తావత్ జ్ఞాతవతః బ్రాహ్మణస్య జ్ఞానే అన్తర్భవతి । జ్ఞానం ప్రాప్తస్య కర్తవ్యానవశేషాత్ ఇత్యర్థః ।

తత్రైవ వాక్యాన్తరమ్ అనుక్రామతి -

సర్వమితి ।

ఉదాహృతవాక్యయోః తాత్పర్యమ్ ఆహ-

ఆత్మేతి ।

ఆత్మజ్ఞానే సతి సర్వకర్మనివృత్తావపి కథం వేదాన్తస్య కృతాన్తత్వమ్ ఇతి ఆశఙ్క్య ఆహ -

అత ఇతి ।

తాని మద్వచనతః నిబోధ ఇతి పూర్వేణ సమ్బన్ధః

॥ ౧౩ ॥