శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
శరీరవాఙ్మనోభిర్యత్కర్మ ప్రారభతే నరః
న్యాయ్యం వా విపరీతం వా పఞ్చైతే తస్య హేతవః ॥ ౧౫ ॥
నను ఎతాని అధిష్ఠానాదీని సర్వకర్మణాం నిర్వర్తకానికథమ్ ఉచ్యతేశరీరవాఙ్మనోభిః యత్ కర్మ ప్రారభతేఇతి ? నైష దోషః ; విధిప్రతిషేధలక్షణం సర్వం కర్మ శరీరాదిత్రయప్రధానమ్ ; తదఙ్గతయా దర్శనశ్రవణాది జీవనలక్షణం త్రిధైవ రాశీకృతమ్ ఉచ్యతే శరీరాదిభిః ఆరభ్యతే ఇతిఫలకాలేఽపి తత్ప్రధానైః సాధనైః భుజ్యతే ఇతి పఞ్చానామేవ హేతుత్వం విరుధ్యతే ఇతి ॥ ౧౫ ॥
శరీరవాఙ్మనోభిర్యత్కర్మ ప్రారభతే నరః
న్యాయ్యం వా విపరీతం వా పఞ్చైతే తస్య హేతవః ॥ ౧౫ ॥
నను ఎతాని అధిష్ఠానాదీని సర్వకర్మణాం నిర్వర్తకానికథమ్ ఉచ్యతేశరీరవాఙ్మనోభిః యత్ కర్మ ప్రారభతేఇతి ? నైష దోషః ; విధిప్రతిషేధలక్షణం సర్వం కర్మ శరీరాదిత్రయప్రధానమ్ ; తదఙ్గతయా దర్శనశ్రవణాది జీవనలక్షణం త్రిధైవ రాశీకృతమ్ ఉచ్యతే శరీరాదిభిః ఆరభ్యతే ఇతిఫలకాలేఽపి తత్ప్రధానైః సాధనైః భుజ్యతే ఇతి పఞ్చానామేవ హేతుత్వం విరుధ్యతే ఇతి ॥ ౧౫ ॥

అధిష్ఠానాదీనాం కర్మమాత్రహేతుత్వం ప్రతిజ్ఞాయ, శరీరాదిత్రివిధకర్మహేతుత్వోక్తిః అయుక్తా ఇతి శఙ్కతే -

నన్వితి ।

పూర్వాపరవిరోధం పరిహరతి -

నైష దోషః ఇతి ।

నను జీవనకృతాని స్వాభావికాని కర్మాణి దర్శనాదీని విధినిషేధబాహ్యత్వాత్ న దేహాదినిర్వర్త్యాని ఇతి ఆశఙ్క్య ఆహ -

తదఙ్గతయేతి ।

తస్య దేహాదిత్రయస్య ప్రధానస్య అఙ్గం చక్షురాది, తన్నిష్పాద్యత్వేన జావనకృతం దర్శనాది ప్రధానకర్మణి అన్తర్భూతమ్ ఇతి త్రైవిధ్యమ్ అవిరుద్ధమ్ ఇత్యర్థః ।

దేహాద్యారభ్యే త్రివిధే కర్మణి సర్వకర్మాన్తర్భావేఽపి కథం పఞ్చానామేవ అధిష్ఠానాదీనాం తత్ర హేతుత్వమ్ , ఫలోపభోగకాలే కారణాన్తరాపేక్షాసమ్భవాత్ ? ఇతి ఆశఙ్క్య, జన్మకాలభావినః భోగకాలభావితశ్చ సర్వస్య కారణస్య తేష్వేవ అన్తర్భావాత్ మైవ ఇత్యాహ -

ఫలేతి

॥ ౧౫ ॥