క్రియాకర్తృత్వమ్ అధిష్ఠానాదీనామ్ ఆపాద్య, అవిదుషః తేషు ఆత్మదృష్టిమ్ అనువదతి -
తత్రేతి ।
తత్పదపరామర్శయోగ్యం ప్రకృతం సర్వం కర్మ ।
ప్రతీకమ్ ఆదాయ పూర్వేణ సహ అక్షరార్థం కథయతి -
ఎవమితి ।
అధిష్ఠానాదీనామ్ ఉక్తరీత్యా కర్తృత్వే సతి అన్యగతం కర్తృత్వమ్ ఆన్మనః, యత అధ్యారోప్య పశ్యతి, అతః దుర్మతిరితి ఆత్మని కర్తృత్వం పశ్యన్ ఇత్యాహ-
తత్రైవమితి ।
కర్తారమ్ ఇత్యాది వ్యాచష్టే -
తత్రేత్యాదినా ।
తేషు అధిష్ఠానాదిషు, తైః అధిష్ఠానాదిభిః ఆరోపితాత్మభావైః ఇత్యర్థః ।
అకర్తారమ్ ఆత్మానం కర్తారం పశ్యతి ఇత్యత్ర ప్రశ్నద్వారా హేతుమ్ ఆహ -
కస్మాదితి ।
నను శాస్త్రసంస్కృతబుద్ధిరేవ అతిరిక్తాత్మవాదీ కర్తృత్వం తస్య అనుమన్యతే । నాసౌ కర్తృత్వమ్ ఆత్మని పశ్యన్నపి భవతి అకృతబుద్ధిః । తత్ర ఆహ -
యోఽపీతి ।
తస్యాపి శాస్త్రీపూర్వకమ్ ఆచార్యోపదేేశేన తదనుసారిన్యాయైశ్చ అనాహితబుద్ధిత్వాత్ అకృతబుద్ధిత్వం సిద్ధమ్ ఇత్యర్థః ।
కౌటస్థ్యమ్ ఆత్మనః తత్త్వం - యాథాత్మ్యం కర్మణోఽపి తత్త్వం - అవిద్యాకృతాధిష్ఠానాదికృతత్వేన ఆత్మాస్పర్శిత్వమ్ । ఆత్మకర్మణోః తత్త్వదర్శనాభావః అతఃశబ్దర్థః । దుష్టత్వం స్పష్టీకర్తుం దుర్మతిత్వం వివృణోతి -
జననేతి ।
అహం కర్తా ఇతి ఆత్మదర్శనవతోఽపి న అవిదుషః తద్దర్శనమ్ అస్తీతి, అత్ర దృష్టాన్తమ్ ఆహ -
యథేతి ।
తిమిరోపహతచక్షుః అనేకం చన్ద్రం పశ్యన్నపి, తత్త్వతః న తం పశ్యతి । ఎవమ్ అవిద్వాన్ ఆత్మానం కర్తారం పశ్యన్నపి తత్త్వతః న తం పశ్యతి ఇత్యర్థః ।
అధిష్ఠానాదిషు అవిద్యయా సమ్బద్ధాత్మనః స్వాత్మని తద్గతక్రియారోపే దృష్టాన్తమాహ -
యథా వేతి ।
అన్యేషు - వాహకేషు పురుషేషు ధావనకర్తృషు వాహనే స్థితః స్వాత్మానం ప్రధావనకర్తారమ్ అవివేకాత్ అభిమన్యతే । తథా అధిష్ఠానాదిషు క్రియాకర్తృషు తద్గతం స్వాత్మానం కర్తారం మన్యమానః దుర్మతిః ఇత్యర్థః
॥ ౧౬ ॥