ಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃತ್ವಮ್ ಅಧಿಷ್ಠಾನಾದೀನಾಮ್ ಆಪಾದ್ಯ, ಅವಿದುಷಃ ತೇಷು ಆತ್ಮದೃಷ್ಟಿಮ್ ಅನುವದತಿ -
ತತ್ರೇತಿ ।
ತತ್ಪದಪರಾಮರ್ಶಯೋಗ್ಯಂ ಪ್ರಕೃತಂ ಸರ್ವಂ ಕರ್ಮ ।
ಪ್ರತೀಕಮ್ ಆದಾಯ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಹ ಅಕ್ಷರಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ -
ಏವಮಿತಿ ।
ಅಧಿಷ್ಠಾನಾದೀನಾಮ್ ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಕರ್ತೃತ್ವೇ ಸತಿ ಅನ್ಯಗತಂ ಕರ್ತೃತ್ವಮ್ ಆನ್ಮನಃ, ಯತ ಅಧ್ಯಾರೋಪ್ಯ ಪಶ್ಯತಿ, ಅತಃ ದುರ್ಮತಿರಿತಿ ಆತ್ಮನಿ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಪಶ್ಯನ್ ಇತ್ಯಾಹ-
ತತ್ರೈವಮಿತಿ ।
ಕರ್ತಾರಮ್ ಇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತೇಷು ಅಧಿಷ್ಠಾನಾದಿಷು, ತೈಃ ಅಧಿಷ್ಠಾನಾದಿಭಿಃ ಆರೋಪಿತಾತ್ಮಭಾವೈಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಕರ್ತಾರಮ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಕರ್ತಾರಂ ಪಶ್ಯತಿ ಇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ಹೇತುಮ್ ಆಹ -
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನನು ಶಾಸ್ತ್ರಸಂಸ್ಕೃತಬುದ್ಧಿರೇವ ಅತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮವಾದೀ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ತಸ್ಯ ಅನುಮನ್ಯತೇ । ನಾಸೌ ಕರ್ತೃತ್ವಮ್ ಆತ್ಮನಿ ಪಶ್ಯನ್ನಪಿ ಭವತಿ ಅಕೃತಬುದ್ಧಿಃ । ತತ್ರ ಆಹ -
ಯೋಽಪೀತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪಿ ಶಾಸ್ತ್ರೀಪೂರ್ವಕಮ್ ಆಚಾರ್ಯೋಪದೇೇಶೇನ ತದನುಸಾರಿನ್ಯಾಯೈಶ್ಚ ಅನಾಹಿತಬುದ್ಧಿತ್ವಾತ್ ಅಕೃತಬುದ್ಧಿತ್ವಂ ಸಿದ್ಧಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕೌಟಸ್ಥ್ಯಮ್ ಆತ್ಮನಃ ತತ್ತ್ವಂ - ಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಂ ಕರ್ಮಣೋಽಪಿ ತತ್ತ್ವಂ - ಅವಿದ್ಯಾಕೃತಾಧಿಷ್ಠಾನಾದಿಕೃತತ್ವೇನ ಆತ್ಮಾಸ್ಪರ್ಶಿತ್ವಮ್ । ಆತ್ಮಕರ್ಮಣೋಃ ತತ್ತ್ವದರ್ಶನಾಭಾವಃ ಅತಃಶಬ್ದರ್ಥಃ । ದುಷ್ಟತ್ವಂ ಸ್ಪಷ್ಟೀಕರ್ತುಂ ದುರ್ಮತಿತ್ವಂ ವಿವೃಣೋತಿ -
ಜನನೇತಿ ।
ಅಹಂ ಕರ್ತಾ ಇತಿ ಆತ್ಮದರ್ಶನವತೋಽಪಿ ನ ಅವಿದುಷಃ ತದ್ದರ್ಶನಮ್ ಅಸ್ತೀತಿ, ಅತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮ್ ಆಹ -
ಯಥೇತಿ ।
ತಿಮಿರೋಪಹತಚಕ್ಷುಃ ಅನೇಕಂ ಚಂದ್ರಂ ಪಶ್ಯನ್ನಪಿ, ತತ್ತ್ವತಃ ನ ತಂ ಪಶ್ಯತಿ । ಏವಮ್ ಅವಿದ್ವಾನ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಕರ್ತಾರಂ ಪಶ್ಯನ್ನಪಿ ತತ್ತ್ವತಃ ನ ತಂ ಪಶ್ಯತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಧಿಷ್ಠಾನಾದಿಷು ಅವಿದ್ಯಯಾ ಸಂಬದ್ಧಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ತದ್ಗತಕ್ರಿಯಾರೋಪೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ -
ಯಥಾ ವೇತಿ ।
ಅನ್ಯೇಷು - ವಾಹಕೇಷು ಪುರುಷೇಷು ಧಾವನಕರ್ತೃಷು ವಾಹನೇ ಸ್ಥಿತಃ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಧಾವನಕರ್ತಾರಮ್ ಅವಿವೇಕಾತ್ ಅಭಿಮನ್ಯತೇ । ತಥಾ ಅಧಿಷ್ಠಾನಾದಿಷು ಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃಷು ತದ್ಗತಂ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಕರ್ತಾರಂ ಮನ್ಯಮಾನಃ ದುರ್ಮತಿಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ
॥ ೧೬ ॥