శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
యస్య నాహఙ్కృతో భావో బుద్ధిర్యస్య లిప్యతే
హత్వాపి ఇమాంల్లోకాన్న హన్తి నిబధ్యతే ॥ ౧౭ ॥
యస్య శాస్త్రాచార్యోపదేశన్యాయసంస్కృతాత్మనః భవతి అహఙ్కృతఃఅహం కర్తాఇత్యేవంలక్షణః భావః భావనా ప్రత్యయఃఎతే ఎవ పఞ్చ అధిష్ఠానాదయః అవిద్యయా ఆత్మని కల్పితాః సర్వకర్మణాం కర్తారః, అహమ్ , అహం తు తద్వ్యాపారాణాం సాక్షిభూతః అప్రాణో హ్యమనాః శుభ్రో హ్యక్షరాత్పరతః పరః’ (ము. ఉ. ౨ । ౧ । ౨) కేవలః అవిక్రియః ఇత్యేవం పశ్యతీతి ఎతత్బుద్ధిః అన్తఃకరణం యస్య ఆత్మనః ఉపాధిభూతా లిప్యతే అనుశయినీ భవతి — ‘ఇదమహమకార్షమ్ , తేన అహం నరకం గమిష్యామిఇత్యేవం యస్య బుద్ధిః లిప్యతేసః సుమతిః, సః పశ్యతిహత్వా అపి సః ఇమాన్ లోకాన్ , సర్వాన్ ఇమాన్ ప్రాణినః ఇత్యర్థః, హన్తి హననక్రియాం కరోతి, నిబధ్యతే నాపి తత్కార్యేణ అధర్మఫలేన సమ్బధ్యతే
యస్య నాహఙ్కృతో భావో బుద్ధిర్యస్య లిప్యతే
హత్వాపి ఇమాంల్లోకాన్న హన్తి నిబధ్యతే ॥ ౧౭ ॥
యస్య శాస్త్రాచార్యోపదేశన్యాయసంస్కృతాత్మనః భవతి అహఙ్కృతఃఅహం కర్తాఇత్యేవంలక్షణః భావః భావనా ప్రత్యయఃఎతే ఎవ పఞ్చ అధిష్ఠానాదయః అవిద్యయా ఆత్మని కల్పితాః సర్వకర్మణాం కర్తారః, అహమ్ , అహం తు తద్వ్యాపారాణాం సాక్షిభూతః అప్రాణో హ్యమనాః శుభ్రో హ్యక్షరాత్పరతః పరః’ (ము. ఉ. ౨ । ౧ । ౨) కేవలః అవిక్రియః ఇత్యేవం పశ్యతీతి ఎతత్బుద్ధిః అన్తఃకరణం యస్య ఆత్మనః ఉపాధిభూతా లిప్యతే అనుశయినీ భవతి — ‘ఇదమహమకార్షమ్ , తేన అహం నరకం గమిష్యామిఇత్యేవం యస్య బుద్ధిః లిప్యతేసః సుమతిః, సః పశ్యతిహత్వా అపి సః ఇమాన్ లోకాన్ , సర్వాన్ ఇమాన్ ప్రాణినః ఇత్యర్థః, హన్తి హననక్రియాం కరోతి, నిబధ్యతే నాపి తత్కార్యేణ అధర్మఫలేన సమ్బధ్యతే

అహం కర్తా ఇతి ఆత్మని కర్తృత్వప్రత్యయాభావే కుత్ర కర్తృత్వధీః ఇతి ఆశఙ్క్య ఆహ-

ఎతే ఇతి ।

కథం తర్హి కర్తృత్వధీః ఆత్మని ? ఇతి ఆశఙ్క్య, అధిష్ఠానాదీనాం తద్వ్యాపారాణాం చ సాక్షిత్వాత్ ఇతి ఆహ -

అహం త్వితి ।

ఆత్మనః న స్వతః అస్తి క్రియాశక్తిమత్త్వమ్ ఇతి అత్ర ప్రమాణమ్ ఆహ -

అప్రాణో హీతి ।

నాపి తస్య స్వతః జ్ఞానశక్తిమత్త్వమ్ ఇతి ఆహ -

అమనా ఇతి ।

ఉపాధిద్వయాసమ్బన్ధే శుద్ధత్వం ఫలితమ్ ఆహ -

శుభ్ర ఇతి ।

కారణసమ్బన్ధాత్ అశుద్ధిమ్ ఆశఙ్క్య ఉక్తం -

అక్షరాదితి ।

కార్యకారణయోః ఆత్మాస్పర్శిత్వేన పార్థక్యే, సద్వితీయత్వమ్ ఆశఙ్క్య, తయోః అవస్తుత్వాత్ మైవమ్ ఇత్యాహ -

కేవల ఇతి ।

జన్మాది సర్వవిక్రియారహితత్వేన కౌటస్థ్యమ్ ఆహ -

అవిక్రియ ఇతి ।

బుద్ధిర్యస్యేత్యాది వ్యాచష్టే -

బుద్ధిరితి ।

న అనుశాయినీ - న అనుశయవతీ, న క్లేశశాలినీ ఇత్యర్థః ।

ద్వితీయపాదస్య అక్షరార్థమ్ ఉక్తవా వాక్యార్థమాహ -

ఇదమితి ।

పాపం కర్మ ఇదమా పరామృశ్యతే ।

లోకానాం ప్రాణసమ్బన్ధాభావే కుతః హింసా ఇతి ఆశఙ్క్య ఆహ -

ప్రాణినః ఇతి ।